گردشگری نجوم، فرصتی برای کسب درآمدهای ارزی

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران با اشاره به تعریف گردشگری نجوم، گفت: گردشگری نجوم، سفری است همراه با رصد ستارگان و رویدادهای نجومی که در دو دهه اخیر در ادبیات گردشگری رواج یافته است.

به گزارش سفربازی، به نقل از ایسنا، فرید جواهرزاده درباره گردشگری نجوم و توسعه آن، توضیح داد: واژه گردشگری نجوم، حدود دو دهه است که در ادبیات گردشگری جهانی ایجاد شده و پیش از آن چندان مورد استفاده نبوده است. تورهای نجومی به آن دسته از فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در راستای تماشای آسمان و ستارگان صورت می‌گیرد و فرصتی را در اختیار گردشگران قرار می‌دهد و تجربیات نجومی مانند تماشای ستارگان، رویدادهای نجومی مانند خسوف و کسوف، بارش‌های شهابی، شفق قطبی و … را به همراه دارد. آمارهای مختلفی از محبوبیت رو به افزایش گردشگران سراسر جهان نسبت به گردشگری نجومی مشاهده می‌شود.

به گفته او، در این خصوص می‌توان به کسوف سال ۱۳۷۸ اشاره کرد که ایران نیز میزبان تعداد زیادی از گردشگران بین‌المللی بود و هزاران نفر در سراسر دنیا به ۲۶ کشوری که می‌توانستند میزبان رخداد طبیعی خورشیدگرفتگی باشند، سفر کردند. در همین سال‌ها نخستین تورهای بین‌المللی گردشگری نجوم به مقصد ایران صورت گرفت که مناطق مرکزی ایران مانند استان اصفهان، همدان، کردستان، سیستان‌وبلوچستان، کرمان و… را در بر می‌گرفت.

هم‌پوشانی گردشگری نجوم با سایر شاخه‌ها

این کارشناس گردشگری عنوان کرد: برخی اوقات فشردگی یا هم‌پوشانی میان گردشگری نجوم با سایر شاخه‌های گردشگری مانند طبیعت‌گردی، ماجراجویانه، علمی و آموزشی و فرهنگی وجود دارد. این هم‌پوشانی‌ها شرایطی را ایجاد کرده است که گاهی گردشگری نجوم به عنوان شاخه‌ای مستقل در نظر گرفته نمی‌شود و در کنار انواع دیگر گردشگری معنا و مفهومی پیدا می‌کند. به عنوان مثال اغلب تورهای کویرنوردی که در کمپ‌های کویری اقامت دارند، به نجوم و گردشگری نجومی و تماشای آسمان شب می‌پردازند.

جواهرزاده یادآور شد: همچنین بخشی از بناهای باستانی که به نجوم و علم ستاره‌شناسی مرتبط است نیز در این حوزه گردشگری به شمار می‌رود که با حوزه‌های میراث فرهنگی و گردشگری تاریخی و فرهنگی هم‌پوشانی دارد مانند بازدید از برج رادکان در خراسان‌رضوی یا بازدید از بقایای رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه که به نوعی گردشگری فرهنگی و تاریخی محسوب می‌شود و از جمله رخدادهایی است که حوزه‌های گردشگری نجوم را نیز در بر می‌گیرد.

انگاریوم دانشگاه فردوسی در مشهد

او خاطرنشان کرد: گردشگری نجوم بسیار فراتر از موارد فوق بوده و در ارتباط با زیرساخت‌ها و دست‌سازه‌های بشری بوده و در حوزه گردشگری شهری و گردشگری علمی نیز نمایان است. از جمله آن‌ها می‌توان به افلاک‌نماها، انگاریوم‌ها و … اشاره کرد که بر گردشگری نجوم و توسعه گردشگری شهری اثرگذار خواهد بود. در مشهد انگاریوم دانشگاه فردوسی را می‌توان نام برد که مرکزی کاملا نجومی است و علاقه‌مندان رصد و فعالیت‌هایی از این قبیل در سنین گوناگون می‌توانند از آن استفاده کنند. از این‌رو به عنوان مقصد گردشگری برای گردشگران و زائران امام رضا(ع) محسوب می‌شود.

به گفته رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران، رصدخانه‌ها و مراکز گردشگری نجوم در کشورهای مختلف اروپایی و آمریکایی تأسیس شده است و سال‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری، خدماتی به گردشگران بین‌المللی ارائه می‌دهند. به عنوان مثال می‌توان در کشورهای آمریکای لاتین، شیلی، حوزه‌ کشورهای آفریقایی، آفریقای جنوبی، در کشورهای اروپایی، اسپانیا و در حوزه آسیای مرکزی و جنوب، هندوستان را به عنوان مراکزی که در زمینه گردشگری نجوم سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اشاره کرد. این کشورها میزبان گردشگران بین‌المللی فراوانی نیز هستند.

زیرساخت‌های لازم برای مکان‌های رصدی

او اضافه کرد: توسعه گردشگری نجوم در ایران مستلزم تأمین زیرساخت‌ها است. زیرساخت‌های گردشگری نجوم جدای از زیرساخت‌های عمومی توسعه گردشگری نیست. به این معنا که زیرساخت‌هایی مانند راه‌های ارتباطی مناسب، امنیت و خدمات متناسب با نیاز گردشگر زمینه‌ساز توسعه گردشگری است و چنین زیرساخت‌هایی در حوزه گردشگری نجوم نیز لازم است‌. از ویژگی‌های منحصر به‌فرد در گردشگری نجوم می‌توان به عدم وجود آلودگی‌های نوری، وجود تجهیزات مناسب رصد مانند تلسکوپ و دوربین‌های چشمی اشاره کرد.

به گفته جواهرزاده، در انتخاب مکان‌های رصدی نیز علاوه‌بر عدم وجود آلودگی‌های نوری و هوایی، باید معیارهایی مانند پایداری هوا، برخورداری از آب‌وهوای متناسب، میزان رطوبت، ارتفاع، امکان دسترسی و … نیز مورد توجه قرار گیرد. حوزه گردشگری نجوم نیازمند تمهیدات ویژه‌ای است تا بتواند شرایط جوی قابل کنترلی را برای گردشگران ایجاد کند.

او توضیح داد: با توجه به اینکه ایران دارای مناطق کویری و مستعد قرار دارد، به نظر من کشور ما می‌تواند به عنوان قطب اصلی حوزه گردشگری نجوم در میان کشورهای منطقه باشد. زیرا علاوه‌بر استان‌های مرکزی کشور مانند سمنان، یزد و اصفهان در نواحی خراسان، گلستان، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، کرمان و فارس را نیز در بر می‌گیرد. بر این اساس در صورتی که سایر زیرساخت‌های متناسب نیز فراهم شود، بخش عمده‌ای از ایران می‌تواند مقصدی در راستای توسعه گردشگری نجوم باشد.

ایران درآمدی از گردشگری نجوم ندارد

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران افزود: اغلب فعالیت‌های رصد ستارگان وابسته به رویدادهای قابل پیش‌بینی مانند رویداد خسوف و کسوف، بارش‌های شهابی و … است؛ بنابراین با برنامه‌ریزی و تمهیدات لازم نسبت به تدوین تقویم متناسب با گردشگری نجوم اقدام کرد تا بتوان با کمک انواع دیگر گردشگری مانند فرهنگی و تاریخی، طبیعت‌گردی، ماجراجویانه، شهری و … به سمت تورهای مرکب گردشگری رفت که چند هدف عمده گردشگری را دنبال می‌کند.

او بیان کرد: این نوع از گردشگری مانند سایر حوزه‌های گردشگری دارای مزیت‌های اقتصادی است و از طریق جذب گردشگران نجوم می‌توان درآمدهای اقتصادی خوبی برای کشور فراهم کرد. متاسفانه کشور ما در حوزه گردشگری بین‌المللی نجومی درآمدهای شایسته و بایسته‌ای ندارد؛ این در حالی است که پدیده‌های مهم نجومی در ایران رخ می‌دهد.

جواهرزاده عنوان کرد: به نظر من در جهت توسعه حوزه گردشگری نجوم به صورت متمرکز، بخش آموزش و معرفی راهنمایان مجرب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علاوه بر این‌ موارد حفظ کیفیت خدمات و افزایش ابزارها و اقدامات حوزه گردشگری نجوم، به ویژه تأمین وسایل مورد نیاز برای سفر نجومی، دوربین‌های دید در شب، لباس‌های متناسب و … نیز کمک‌کننده خواهد بود تا از این طریق تورهای نجومی در کشور برگزار شود.

اهمیت ورود کم‌ترین آسیب به محیط زیست

به گفته او، گردشگری در کنار مزیت‌های اقتصادی، ممکن است مضراتی نیز به همراه داشته باشد که بخشی از آن در ارتباط با ظرفیت تحمل و ظرفیت بار در مقاصد گردشگری است که همواره مورد توجه و تاکید متخصصان گردشگری بوده؛ بنابراین نیازمند برنامه‌ریزی است. در واقع باید به گونه‌ای عمل شود که کم‌ترین آسیب به محیط زیست وارد شود.

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران افزود: در موضوعات گردشگری به‌ویژه گردشگری نجوم بایستی ظرفیت تحمل و ظرفیت بار مورد توجه ویژه‌ قرار گیرد تا کم‌ترین عارضه برای محیط زیست به وجود آید و شرایط میزبانی فراهم باشد تا در حد توان جامعه محلی نیز از مزیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حضور گردشگران در این نواحی بهره‌مند شود.

جواهرزاده توضیح داد: پیش‌بینی من این است که گرچه آهسته و کند اما حوزه گردشگری نجوم نیز مانند سایر انواع گردشگری در کشور در حال رشد و نمو است. با توجه به اینکه یکی از علایق نسل جوان کشور توجه به رصد ستارگان است، بنابراین وضعیت به مراتب بهتر خواهد شد.

این کارشناس گردشگری افزود: یکی از مهم‌ترین نقش‌های توسعه این نوع از گردشگری مدیون گروه‌های رصدی و انجمن‌های نجوم آماتوری در سراسر دنیا است. کشورهایی که از منجمان آماتوری بیشتر و بهتری برخوردار بوده‌اند بیشتر با حوزه گردشگری آشنا هستند. در ایران تقریبا از اوایل دهه ۷۰ که مجله نجوم در ایران شکل گرفت، شاهد برپایی نخستین تورهای نجومی هستیم.

چگونگی توسعه گردشگری نجوم

او گفت: در خراسان‌رضوی و مشهد نیز شاهد شکل‌گیری مجله جاده ابریشم بوده‌ایم که این مجله نیز ابتکار عملی در برگزاری تورهای نجومی در سطح استان را آغاز کرد و سپس انجمن‌های نجوم آماتوری شکل رفت و توسعه گردشگری نجوم پس از این فعالیت‌ها بود که به شکل فراگیر میان جوانان و دانشجویان رونق یافت.

به گفته جواهرزاده، هدف این تورها در این مقطع زمانی خروج از شهرهای بزرگ بوده است، زیرا یکی از موانع رصد شبانگاهی، وجود آلودگی‌های نوری و هوا در سطح شهرها بوده است بنابراین به خارج از شهرها و به دور از مراکز نور سفر می‌کنند. عموما این نوع تورهای گردشگری به مقصدی مانند کویر رجوع می‌کنند و رصدگران آماتور عمدتا از کمپ‌های کویری، کاروانسراها و برخی از اماکن تاریخی برای رصد استفاده کرده‌اند.

او اضافه کرد: نخستین تورهای نجومی در سطح کشور در دهه ۷۰ و از کاروانسرای «قصر بهرام» در نزدیکی کویر مرکزی آغاز شده و سپس در سایر شهرها مانند مجموعه پاسارگاد شیراز رواج پیدا کرد و به تدریج برنامه‌های گردهمایی منجمان آماتوری در کنار برگزاری تورها، محلی برای رونق گردشگری نجوم شد.