عقب‌ماندگی‌های چندساله باستان‌شناسیِ تپه اشرف

عملیات نجات‌بخشی در تپه تاریخی اشرف سال ۹۹، ابعاد تازه‌ای از تاریخِ اصفهان در دوران اشکانی را نشان داد اما این همه آنچه باید بدانیم نیست، تاریخِ اصفهانِ پیش از اسلام همین جاست. حالا که زمزمه‌های کاوشِ دوباره شنیده می‌شود آیا می‌توان امیدوار بود تا نیمه تاریکِ تاریخ این خطه هویدا شود؟

به گزارش سفربازی، به نقل از ایرنا، همین هفته پیش بود که مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان خبر از آغاز فصول کاوشی در تپه اشرف در یک فضای تعاملی و پژوهشی داد. او گفته بود که اعتراف می‌کند که در یک برهه ۱۰تا ۱۲ ساله در رابطه با تپه باستانی اشرف کوتاهی شده در حالی که این تپه بخشی بسیار ارزشمند از تاریخ و هویت پیش از اسلام اصفهان است.

خبرنگاران میراث‌فرهنگی به یاد دارند که چگونه سال‌ها موتورسیکلت‌سواران بر یال و گُرده تپه اشرف جولان می‌دادند و پیشتر از آن بخش‌هایی از این تپه باستانی تبدیل به پارک و جاده مشتاق شد؛ عاقبت اما هشدارها و گوشزد فعالان و کارشناسان میراث‌فرهنگی منجر شد تا عملیات کاوش در تپه اشرف شروع شود. مهم‌ترین دستاورد این کاوش‌ها که ۶ فصل به طول انجامید، شناسایی بخش‌هایی از قلعه ساسانی بود که ‌اکنون در مجاورت خیابان مشتاق دوم مشهود است. سکه ساسانی و سفال‌های مربوط به قرن سوم پیش از میلاد و همچنین حوض‌خانه و بنای نیمه تمام کاخ اشرف متعلق به قرن دوازدهم هجری قمری از دیگر یافته‌های این کاوش‌ها بودند. همچنین در فصل ششم این کاوش‌ها بخش‌هایی از یک سازه هخامنشی یافت شد که به دلیل نبود بودجه کافی و توقف کاوش در زیر خاک و با رعایت اصول باستان‌شناسی مدفون شد.

اما در اردیبهشت‌ماه سال ۹۹ عملیات نجات بخشی آثار تپه اشرف در طول ۶۵۰ متر لوله‌گذاری شرکت آبفا دستاورد مهمی برای اصفهان دربرداشت و آن پرده برداشتن از چهره غبار گرفته تاریخ کمتر شناخته شده سکونت اشکانیان در اصفهان و فلات مرکزی ایران بود.

گورخمره‌های اشکانی، تدفین آیینی اسب، پیدا شدن اسکلت بانوی اشکانی که به شکل آیینی تدفین شده بود، کارگاه عصاره‌گیری انگور، کارگاه ذوب فلزات و دو چاه اشکانی از جمله یافته‌های این عملیات نجات‌بخشی یا فصل هفتم کاوش‌ها در تپه اشرف بود.

بنابراین یافته های این تپه تاریخی در شهر اصفهان مربوط به دوران هخامنشی تا قرن دوازدهم هجری قمری است و از این جهت این تپه باستانی اهمیت زیادی در روشن شدن ابعاد تاریک تاریخ شهر اصفهان دارد.

تپه اشرف نیازمند فصل‌های مستمر کاوش است

سرپرست هیات کاوش‌های تپه اشرف اما در رابطه با زمزمه اخیر میراث‌فرهنگی برای شروع کاوش‌ها گفت که تاکنون صحبتی در این رابطه از سوی نهاد متولی آثار تاریخی اصفهان با او نشده اما تاکیدش بیشتر از هرچیز بر انجام کاوش‌های مستمر و به گفته وی «در خور اهمیت تپه اشرف» است: کاوش‌ها در تپه اشرف باید تداوم داشته باشد نه اینکه یک فصل کاوش کنیم و سه یا چهار سال یا ۱۰ سال تا کاوش بعدی وقفه بیفتد. باید برای تپه اشرف یک برنامه‌ریزی دراز مدت پیش‌بینی شود؛ این موضوع را از روز اول درخواست کردم و متاسفانه تا این لحظه به جایی نرسیده است.

علیرضا جعفری‌زند افزود: برنامه‌ای که پیش می‌بردیم این بود که دژ ساسانی مشرف به خیابان مشتاق به طور کامل پاک‌سازی و محصور شود؛ یعنی مکان مورد نظر از این حالت باز و جایگاه کارتن خواب‌ها بودن و پیست موتورسواری خارج شود؛ باید برای تپه یک برنامه حفاظتی و امنیتی وجود داشته باشد تا اگر کاری در تپه انجام شد، حفظ شود و مردم بتوانند بیایند و ببینند؛ نه اینکه یک فصل کاوش و این موضوع تا چند سال دیگر فراموش شود.

وی درباره از آخرین تلاش‌هایش برای حفاظت و معرفی تپه تاریخی اصفهان گفت: از شهرداری اصفهان خواستم که تابلو تپه اشرف را به دوزبان آماده کنند که در این رابطه رایزنی‌هایی هم با میراث فرهنگی انجام شد که در نهایت میراث‌فرهنگی خودش این کار را انجام داد و همین یکی دو ماه پیش تابلو در محل تپه اشرف نصب شد.

جعفری‌زند در حالی که می گوید از جزییات مشارکت در کاوش تپه اشرف بی‌خبر است، ادامه داد: از وقتی کاوش فصل هفت به اتمام رسید، برای ادامه کاوش به طور مرتب با جاهای مختلف رایزنی کرده‌ام. اولین جا شورای شهر بود و موافقتی گرفتم که آن زمان با حضور معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان جلسه گذاشتیم که قراربود شهرداری اصفهان بودجه کاوش را تقبل کند، متاسفانه اما با تمام شدن دوره کاری شهرداری پیشین این کار متوقف ماند.

سرپرست هیات کاوش تپه اشرف یادآوری کرد که در تمام سال‌های پیش کوشیدم تا مطالعه‌ای که نیاز و در خور تپه اشرف است به طور مداوم انجام شود. تلاش کردم که اهمیت تپه اشرف را طوری نشان بدهم که بدانند که این تپه تا چه اندازه برای تاریخ اصفهان اهمیت دارد. اصفهان به لحاظ دوره اسلامی بسیار شناخته شده است اما دوره تاریک تاریخ اصفهان در تپه اشرف می‌تواند یک امتیاز مثبت دیگر برای این شهر باشد.

اما در همین پیوند مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان در توضیح بیشتر در رابطه با آنچه در خصوص آغاز کاوش‌ها با برخی رسانه‌ها مطرح کرده بود، گفت: امسال پیگیری‌هایی انجام داده ایم تا از اعتبارات ملی بتوانیم یک فصل کاوشی را در تپه اشرف آغاز کنیم، قاعدتا با همکاری پژوهشگاه میراث فرهنگی و اگر دانشگاه اصفهان تمایل داشته باشد این فصل کاوشی را آغاز می‌کنیم و البته اگر عزیزان ما در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، به خصوص شهرداری بتوانند کمک و مساعدت کنند تا میزان اعتبارات‌مان را افزایش دهیم، قاعدتا هم حجم کار و هم تعداد ترانشه های کاوش افزایش پیدا خواهد کرد.

اهمیت اطلاعات فصل جدید کاوش

به گفته علیرضا ایزدی، مساعدت شهرداری در حد یک پیشنهاد بوده و این نهاد هنوز برای مشارکت در کاوش تپه اشرف اعلام آمادگی نکرده است.

وی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که تا چه اندازه احتمال می‌دهید، بتوانید کاوش‌ها را مستمر ادامه بدهید، می گوید: قاعدتا فصول ادامه‌دار هستند اما مهم این است که شروع‌شان کنیم. بعد از اینکه یک فصل را شروع کردیم با داده‌هایی (اطلاعات) که ترانشه‌ها به ما می‌دهند، تعیین می‌کند که ادامه مسیرمان چگونه و با چه حجمی خواهد بود.

به گفته ایزدی، بودجه‌ای از منابع و اعتبارات ملی تامین می‌شود برای یک فصل کاوش است: کار فصلی را باید با یک اعتبار مشخص انجام داد و در یک زمان مشخص کار مستمر خواهد بود.

وی ابراز امیدواری می‌کند که بتوانند با جلسه‌ای که خرداد ماه با پژوهشگاه میراث‌فرهنگی دارند هرچه زودتر مسیرشان را مشخص کنند و به سرانجامی برسند که حجم کار و عقب‌ماندگی‌های چندساله در عملیات باستان‌شناسیِ تپه اشرف را جبران کنند.

کمبود بودجه‌ باستان‌شناسی در اصفهان

محسن جاوری، باستان‌شناس نیز درباره اهمیت عملیات باستان‌شناسی در تپه اشرف گفت که آخرین یافته‌های عملیات نجات‌بخشی آثار تپه اشرف برای تاریخ پنهان اصفهان اهمیت دارد. اصفهان در ۱۵سال گذشته با کمبود بودجه در باستان‌شناسی مواجه بوده و امیدواریم که مسئولان امر با توجه به اهمیتی که تپه اشرف دارد بودجه لازم را تامین کنند تا بتوانیم در اصفهان کاوش‌های باستان‌شناسی خوب داشته باشیم.

این باستان‌شناس افزود: تعدد آثار تاریخی مثل میدان نقش جهان و بناهای صفوی دیگر باعث شده است که در اصفهان از بعد باستان‌شناسی دور شویم. اصفهان در مرکز فلات ایران، یکی از مهم‌ترین شهرها یا اولین شهرهایی است که بر اساس یافته‌های چند ساله من و همکاران دیگر، دست‌کم قدمتش به ۶ هزار سال می‌رسد.

به گفته وی، داده‌های تاریخی چندین فصل کاوش نشان می‌دهد که بخشی از اطلاعات مربوط به دوره‌های تاریخی پیش از اسلام اصفهان به خصوص دوره‌های اشکانی و ساسانی در تپه اشرف مدفون است.

گفتنی است، تپه تاریخی اشرف در شرق اصفهان و در کرانه زاینده‌رود قرار دارد؛ یافته‌های این تپه تاریخی در شهر اصفهان مربوط به دوران هخامنشی تا قرن دوازدهم هجری قمری است و از این جهت این تپه باستانی اهمیت زیادی در روشن شدن ابعاد تاریک تاریخی شهر اصفهان دارد.