تخت جمشید مایه مباهات ایرانیان و نقطه اوج بناهای تاریخی ایران زمینه که چشم هر بیننده‌ای رو مسحور زیبایی و شکوه خودش می‌کنه. این بنای عظیم و باابهت، فقط در میان ایرانی‌ها مشهور نیست، بلکه بسیاری از گردشگران و تاریخ‌دوستان خارجی رو هم از اقصی نقاط جهان به سمت خودش کشونده و اون‌ها رو هم مبهوت جلال و شکوه خودش کرده. چه تخت جمشید رو از نزدیک دیده باشین و چه ندیده باشین، نکات و راز و رمزهای شنیدنی بسیاری در مورد این مجموعه بنای تاریخی هست که ما در این مقاله به اختصار به اون‌ها اشاره می‌کنیم. پس تا پایان همراه سفربازی باشین تا در مورد تاریخچه و آنچه طی سالیان طولانی، بر تخت جمشید گذشته بیشتر بدونین.

تخت جمشید شیراز

تخت جمشید کجاست؟

تخت جمشید از مکان‌های دیدنی استان فارس محسوب میشه و در ۱۱ کیلومتری مرودشت و ۷۰ کیلومتری شیراز واقع شده. این بنای باشکوه در شمال‌شرقی شهر شیراز و در نزدیکی روستاهای فیروزی، کناره و اصطخر قرار گرفته و به خاطر شرایط کوهستانی، از آب‌وهوای معتدل و مطبوعی برخورداره.

مسیرهای دسترسی به تخت جمشید

برای رفتن به تخت جمشید، اگر از سمت شمال به استان فارس وارد می‌شین، از شهر آباده در شمال این استان، در مسیر بزرگراه آباده- صفاشهر تا صفاشهر برید و با ادامه مسیر و گذشتن از سعادت شهر به اتوبان مرودشت برسین. پس از گذشتن از روستاهای هشتیجان و اصطخر، به خروجی‌ تخت جمشید می‌رسین. پس از حدود پنج کیلومتر به ورودی‌های مجموعه باستانی تخت جمشید خواهید رسید.

اگر از شهر شیراز به‌سمت تخت جمشید می‌رید، از خروجی‌ شمال شهر شیراز به‌سمت مرودشت حرکت کنین و پس از عبور از این شهر و وارد شدن به بزرگراه مرودشت- سعادت شهر، تا خروجی تخت جمشید برید. این بار از خروجی سمت راست به محوطه باستانی تخت جمشید خواهید رسید.

تاریخچه تخت جمشید

تخت جمشید که در طی زمان نام‌های دیگه‌ای مثل پارسه، پرسپولیس، صد ستون، چهل منار و… هم داشته، حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح (یعنی حدود ۲۵۰۰ سال پیش) در دوران پادشاهی هخامنشیان و به دستور سومین پادشاه این سلسله یعنی داریوش بزرگ ساخته شده و احداث اون حدود ۱۵۰ سال و به روایتی دیگر ۱۲۰ سال طول کشیده. از اون‌جایی‌که ایرانیان قرون وسطی این مکان رو به جمشید، پادشاهی از اساطیر ایرانی نسبت می‌دادن، این مکان به نام تخت جمشید معروف شده.

تاریخچه تخت جمشید

هرچند قسمت‌های زیادی از بناهای موجود در تخت جمشید در زمان داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول ساخته شدن اما برخی از پژوهشگران معتقدن ساخت بناها در این مجموعه تا پایان پادشاهی هخامنشیان ادامه داشته و بناها و سازه‌هایی در طی سالیان حکمرانی پادشاهان مختلف، به تخت جمشید اضافه شده.

بنای پرسپولیس

نقوش برجسته، ستون‌های عظیم و بسیار بلند، سنگ‌نوشته‌های متعدد و ویژگی‌های خاص بسیار دیگه‌ای باعث شده تا تخت جمشید به عنوان یکی از مهم‌ترین نشانه‌های تمدن بشری در جهان شناخته بشه و از شاهکارهای معماری دنیا به حساب بیاد. این موضوع توانایی فوق‌العاده مهندسان ایرانی رو در اون دوران نشون میده که در عصر حاضر موجب حیرت باستان‌شناسان و معماران شده.

تخت جمشید کجاست

هدف داریوش بزرگ از ساختن چنین بنای عظیم و خارق‌العاده‌ای، داشتن پایتختی منحصربه‌فرد برای حکومتش بوده، هدفی که به بهترین شکل محقق شده. در مدارکی که بعدها باستان‌شناسان و کاوشگران از این مکان تاریخی، کشف کردن، مشخص شده که همه کسانی که در ساخت تخت جمشید شرکت داشتن، از حقوق و مزایای کامل برخوردار بودن که این موضوع نشان از شخصیت والای این پادشاه بااخلاق و مشهور ایرانی داره. قسمت عمده بناهای موجود در تخت جمشید از سنگ ساخته شده و همیشه چگونگی بالا بردن قطعات بزرگ و سنگین و احداث سازه‌هایی اینچنین باعظمت موجب حیرت همگان بوده. دروازه‌های عظیم، ستون‌های سنگی بلند و شیوه ساخت اون‌ها و آب‌روهای زیرزمینی که به شکلی مدرن و پیچیده طراحی و ساخته شده بودن، همیشه موجب حیرت معماران و باستان‌شناسان شدن.

مرمت و نگهداری از تخت جمشید

هر بنای تاریخی برای موندگاری در طی زمان، به بازسازی و مرمت نیاز داره. نگهداری از تخت جمشید هم از سال‌های دور همیشه مورد توجه بوده و طی مراحل مختلف مورد بازسازی قرار گرفته. طی این مرمت‌ها و کاوش‌ها هم اسناد و بخش‌های مهمی از تخت جمشید کشف و از اون‌ها رمزگشایی شده.

مرمت و نگهداری از تخت جمشید

در سال‌ ۱۳۰۹ شمسی، بازسازی تخت جمشید با حضور یک گروه باستان‌شناسی از آمریکا انجام گرفت که طی عملیات خاک‌برداری، کتیبه‌ خشایارشاه کشف شد و در ادامه این باستان‌شناسان تونستن کاخ ملکه خشایارشاه رو شناسایی کنن. در سال ۱۳۱۴ شمسی هم گروهی آلمانی برای بازسازی بخشی از کتیبه‌ها و استحکام بنای کاخ‌ها و ستون‌های کاخ آپادانا به ایران اومدن و روند بازسازی تا سال ۱۳۱۹ ادامه پیدا کرد. در این مرحله هم آثار و کتیبه‌های بسیاری از تخت جمشید کشف شد. در حال حاضر قسمت عمده از این آثار کشف شده در موزه تخت جمشید و تعدادی هم در موزه ملی ایران نگهداری می‌شن اما متاسفانه طی سال‌های گذشته، آثار زیادی هم از کشور خارج شدن و در موزه‌ها و کتابخانه‌های اروپا و آمریکا قرار دارن. در سال‌های اخیر هم برای نگهداری بیشتر از محوطه تاریخی و ارزشمند تخت جمشید اقداماتی انجام شده و مرمت و بازسازی بخش‌های مختلف اون هم‌چنان ادامه داره.

بنای تخت جمشید شیراز

جالبه بدونین بنای پرابهت تخت جمشید به خاطر بهره‌گیری از قدیمی‌ترین تمدن‌های تاریخی، در سال ۱۹۷۹ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده.

دشمنی اسکندر، آتشی بر جان تخت جمشید

بررسی نوع معماری و تصاویر بازسازی شده از تخت جمشید نشون می‌ده طراحی بناها و کاخ‌های این مجموعه و خیابون‌ها بسیار منظم، حساب شده و مدرن صورت گرفته و همه چیز سر جای خود قرار داشته. شرایط خوب تخت جمشید و رونق و قدرت هخامنشیان تا پیش از حمله اسکندر مقدونی به ایران ادامه داشته اما در سال ۳۳۴ پیش از میلاد و با حمله این جنگجوی یونانی، این بنای باشکوه و پرعظمت به آتیش کشیده می‌شه و قسمت‌های زیادی از اون ویران شده و آسیب می‌بینه.

تصاویر بازسازی شده از تخت جمشید

میشه گفت معماری بنای کاخ‌ها، تزیینات داخلی، محوطه‌سازی، سبک شهرسازی و تفکیک مناطق مسکونی از کاخ‌ها در مجموعه تخت جمشید، در مقایسه با معماری نوین و پس از گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال، می‌تونه بسیار افتخارآمیز و مایه مباهات باشه.

بخش‌های مختلف تخت جمشید

پس از توضیح کوتاهی در مورد تاریخچه تخت جمشید بهتره با بخش‌های مختلف و متعدد این بنای تاریخی عظیم آشنا بشیم.

پلکان ورودی

در ردیف پلکان ۱۱۱ پله‌ای که به صورت قرینه و موازی روبروی هم قرار گرفتن اولین نشونه از ابهت تخت جمشید هست. فاصله پله‌ها بسیار کم و حدود ۱۰ سانته و به نظر می‌رسه این فاصله کوتاه برای عبور راحت اسب‌ها طراحی شده.

پلکان ورودی تخت جمشید

پله‌ها با تخته سنگ‌های بزرگ ساخته شدن و بدون ملات روی هم قرار گرفتن در حال حاضر روی این پله‌ها ساییدگی‌های زیادی دیده میشه. پلکان ورودی به کاخ کوچیکی به نام دروازه ملل می‌رسه.

دروازه ملل

همونطور که گفتیم دروازه ملل کاخ کوچیکی هست که با اسم‌های دیگه‌ای مثل «دروازه بزرگ» و «دروازه خشایارشا» هم شناخته میشه. ورودی این کاخ ۱۰ متر ارتفاع داره و روی اون نقوش برجسته و طرح‌هایی از مردان بالدار و گاوهایی با سر انسان خودنمایی می‌کنه.

دروازه ملل تخت جمشید

داخل این کاخ چهار ستون بلند قرار داره که ارتفاع اون‌ها به متر می‌رسه. جالبه بدونین ستون‌های دروازه ملل در حال حاضر از سالم‌ترین  کامل‌ترین ستون‌های باقی مونده در تخت جمشید هستن.

کاخ آپادانا

پس از گذر از دروازه ملل به کاخ آپادانا می‌رسیم که تالاری بزرگ برای بار عام بوده و در زمان داریوش اول و خشایارشاه ساخته شده. گفته میشه ساخت این کاخ حدود ۳۰ سال زمان برده و در ابتدا برای برگزاری جشن‌های نوروز و پذیرش نمایندگان کشورهای دیگر به کار گرفته می‌شده. کاخ آپادانا ۳۶ ستون و سه ایوان در شمال، شرق و غرب داشته، هرکدوم از ایوان‌ها هم ۱۲ ستون داشتن و در حال حاضر از مجموع ۷۲ ستون کاخ آپادانا، فقط ۱۴ ستون باقی مونده.

کاخ آپادانا تخت جمشید

جالبه بدونین در چهار گوشه تالار بزرگ آپادانا که برای حدود ۱۰ هزار نفر جا داشته، چهار برج نگهبانی هم قرار داده شده بوده. طبق مشاهدات و بررسی‌ها تزیینات و نقوشی که در این کاخ به کار برده شده بسیار زیبا و فاخر هست و به نظر می‌رسه هنرمندان برجسته‌ای در اجرای اون‌ها نقش داشتن.

کاخ صد ستون

عنوان «بزرگترین تالار سرپوشیده جهان»، لقب کاخ صد ستون یا تالار تخت در تخت جمشید هست که بیش از ۴ هزار و ۵۰۰ متر مربع مساحت و ۸ ورودی و خروجی داشته و صد ستون ۱۴ متری سقف این تالار عظیم و زیبا رو نگهداری می‌کردن.

کاخ صد ستون تخت جمشید

بررسی محققان نشون میده ساخت تالار صد ستون به دستور خشایارشاه آغاز شده و در دوره اردشیر اول به پایان رسیده. زمان ساخت و نام پادشاهان رو در سنگ بنای تالار تخت حک کردن و جالبه بدونین روی این لوح سنگی نوشته شده: «اردشیر شاه گوید: این خانه خشایار شاه، پدر من، پی‌اش را ریخت، به تایید اهورا مزدا، من، اردشیر شاه، آن را برآوردم و تمامش کردم.»

کاخ هدیش (کاخ خشایارشاه)

کاخ خشایارشاه که به اسم کاخ هدیش هم معروفه یکی دیگه از کاخ‌های مشهور و زیبای تخت جمشید هست که بر اساس نوشته‌های حک شده بر روی سنگ‌ها، دستور ساخت اون رو خشایارشاه صادر کرده. این کاخ با حدود ۲۲۰۰ متر مساحت، در تالار اصلی خودش ۳۶ ستون داره. کاخ هدیش در ارتفاع ۱۸ متری نسبت به سطح دشت قرار گرفته و مرتفع‌ترین بخش تخت جمشید محسوب میشه.

کاخ خشایارشاه تخت جمشید

کاخ هدیش بیشترین آسیب رو در زمان آتیش سوزی تخت جمشید دیده و بسیاری از تزیینات و سنگ‌تراشی‌های زیبای اون از بین رفته و هنوز هم میشه آثار این اتفاق رو بر در و دیوار اون دید.

کاخ ملکه

در نزدیکی کاخ هدیش، کاخی با نام ملکه قرار داره که به دستور خشایارشاه ساخته شده و در حال حاضر قسمتی از اون رو به موزه تخت جمشید اختصاص دادن. این کاخ شامل یک تالار اصلی و تعداد زیادی اتاق می‌شه که ورودی‌های اون رو با نقش و نگارهایی از خشایارشاه و خدمه همراهش و همینطور نقوش شیر و هیولا، تزیین کردن. ۱۲ ستون چوبی در تالار اصلی وجود داره و روی هر ستون تندیس‌های گاو دو سر به چشم می‌خوره.

کاخ ملکه تخت جمشید

در سال ۱۹۳۱ پروفسور هرتسفلد که روی کاخ ملکه مطالعه و قسمت‌هایی از اون رو مرمت کرده، از روی دیوارهای قطور این کاخ و وجود یک در برای ورود و خروج، حدس زده که از کاخ ملکه به عنوان حرمسرای خشایارشاه استفاده می‌شده.

کاخ ه یا H

در قسمت غربی کاخ هدیش، کاخی متعلق به اردشیر یکم وجود داره که به کاخ ه یا H معروفه. البته شواهد نشون می‌ده دستور ساخت این کاخ رو خشایارشاه صادر کرده اما احداث اون در زمان پادشاهی پسرش یعنی اردشیر یکم به پایان رسیده.

در حال حاضر قسمت‌های زیادی از کاخ ها ویران شده و تنها بخش‌هایی از پلکان ورودی اون، بخشی از کتیبه‌ها، کنگره‌ها و تزیینات دیوارها و ستون‌ها باقی موندن.

کاخ تچر

یکی از اولین کاخ‌های ساخته شده در تخت جمشید که به داریوش اول تعلق داشته کاخ تچر نام داره که معنی اون «خانه زمستانی» هست و رو به جنوب و آفتاب ساخته شده، به همین خاطر برخی اون رو کاخ زمستونی داریوش بزرگ می‌دونن. البته ظرافت‌های به کار برده شده در معماری و صیقلی و صاف بودن سنگ‌تراشی‌های کاخ تچر باعث شده تا به اون عناوینی چون تالار آینه و آینه خانه رو هم بدن.

کاخ تچر تخت جمشید

جالبه بدونین در این کاخ سنگ‌نوشته‌ای پیدا شده که روی اون نوشته: «من، داریوش، این تچر را ساختم.» البته شواهد نشون میده بعدها خشایارشاه و اردشیرشاه دوم این کاخ رو تکمیل کردن. همینطور نکته جالب دیگه‌ای که در مورد کاخ تچر وجود داره اینه که کتیبه‌های بسیاری هم در این کاخ کشف شده که به دوران‌های پادشاهی مختلف در ایران تعلق داشته و مضمون اون‌ها اغلب ستایش پادشاهان و نکاتی در مورد ساخت کاخ‌ها و بناها بوده.

کاخ سه دری یا مرکزی

کاخ سه دری که به دلیل داشتن سه ورودی برای مرتبط شدن با کاخ‌های اطراف به این نام معروفه، به خاطر قرار گرفتن در مرکز تخت جمشید به اون کاخ مرکزی هم می‌گن. شواهد نشون می‌ده از این کاخ برای برگزاری جلسات مشاوره و دیدار با افراد مختلف استفاده می‌شده.

کاخ سه در تخت جمشید

نقوش حک شده بر در و دیوارهای کاخ سه دری، بسیار جذاب و دیدنی‌ست و ریزه‌کاری‌های فراوونی داره که اگر علاقمند باشین، شما رو شگفت زده خواهند کرد. نقوش برجسته پادشاهان، بزرگان، سربازان، جانوران و حیوانات مختلف در جای جای این کاخ دیده می‌شه. در بازدید از تخت جمشید گردشگران داخلی و خارجی زیادی رو می‌بینین که محو تماشای نقوش و سنگ‌تراشی‌های حک شده بر روی دیوارهای تخت جمشید هستن. جالبه بدونین باستان‌شناسان در بررسی‌هاشون تونستن از روی جهت صورت و حرکت پادشاه و سربازان در سنگ‌تراشی‌های درگاه‌های کاخ‌ها، ورودی و خروجی‌های کاخ‌ها رو پیدا کنن.

ساختمان خزانه شاهی

یکی دیگه از بخش‌های مهم مجموعه تخت جمشید، ساختمان خزانه شاهی هست که در زمان داریوش بزرگ ساخته شده که هدف از ساخت اون نگهداری از گنجینه پادشاهی بوده. این قسمت دو تالار بزرگ با تعداد زیادی ستون‌های بلند چوبی داشته که با نقوش برجسته زیبایی تزیین شدن. لوح‌نوشته‌هایی در این قسمت پیدا شده که می‌شه از رمزگشایی اون‌ها به شیوه تقسیم کار و پرداخت حقوق سربازان و کارگران پی برد. نکته جالب در این متون برابری حقوق زنان و مردان در اون زمان رو نشون میده که حاکی از اجرای عدالت و انصاف از سوی پادشاهان هخامنشی بوده.

دروازه نیمه‌تمام

یکی دیگه از بناهای مهم در مجموعه تخت جمشید دروازه نیمه‌تمام هست که شواهد و بررسی‌های باستان‌شناسان نشون میده که معماران قصد داشتن گاو بالدار عظیمی رو روی اون قرار بدن که البته با حمله اسکندر مقدونی این امر به سرانجام نرسیده و نیمه‌تمام مونده.

دروازه نیمه‌تمام تخت جمشید

این دروازه شباهت زیادی به دروازه ملل داره و دو اتاق در دو طرف اون قرار داره که به نظر می‌رسه برای استقرار و استراحت نگهبانان طراحی شده.

آرامگاه‌های شاهی

روی سکویی در نزدیکی کاخ صد ستون، بقایای آرامگاهی سنگی دیده میشه که شکل ظاهری اون بی‌شباهت به آرامگاه‌های بنای نقش رستم نیست. جالبه بدونین در زمان هخامنشیان، پادشاهان و مردم اعتقاد داشتن که پیکر انسان پس از مرگ نباید موجب آلودگی عناصر سه گانه یعنی آب، خاک و آتش بشه به همین خاطر راه دیگه‌ای برای دفن مردگانشون پیدا کردن. دخمه‌های زرتشتی، آرامگاه‌های سنگی، استودان‌ها و صندوق‌های سنگی بزرگ که در گذشته جسدهای مومیایی رو در اون‌ها نگه می‌داشتن، گزینه‌های جایگزین برای دفن جسد مردگان در خاک یا سوزوندن اون‌ها بود. در شرق تخت جمشید هم مکانی پیدا شده که در اون استخوان‌های مردگان رو در اون جمع می‌کردن. در قسمت شمالی این مجموعه هم دخمه‌ای شبیه نقش رستم پیدا شده که در اون دو مقبره سنگی وجود داره و در جنوب تخت جمشید هم دخمه‌ای کشف شده که سه مقبره سنگی در اون قرار داره. در مورد صاحبان این مقبره‌ها اطلاعات دقیقی در دست نیست.

موزه تخت جمشید

همونطور که پیش از این هم گفتیم کاخ ملکه در مجموعه تخت جمشید مورد بازسازی قرار گرفته و به شکل موزه‌ای برای نگهداری و نمایش اشیای تاریخی کشف شده در این بنای باشکوه، درآمده است. ساخت موزه تخت جمشید در سال ۱۳۱۱ شمسی و توسط پروفسور هرتسفلد که کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه تاریخی رو هدایت می‌کرد، شروع شد. ساختمان این موزه شامل یک تالار اصلی و تعداد زیادی اتاق هست که تزیینات فاخر و جذابی از نقوش خشایارشاه و خدم و حشم او داره.

موزه تخت جمشید

از جمله آثار به نمایش دراومده در این موزه می‌شه به ابزار آلات ساخت‌وساز در زمان هخامنشیان، توپی چرخ ارابه، دهانه اسب مفرغی، ظروف سفالی و… اشاره کرد. بخشی از پای مجسمه مرمر و پرده سوخته کشف شده از محوطه تخت جمشید هم در این موزه به نمایش دراومدن. از جالب‌ترین مجسمه‌ها در این موزه، مجسمه‌های دو زن هستن که قدمت اون‌ها به دوران مصر باستان می‌رسه، اما در محوطه تخت جمشید کشف شده‌ان.

تالار پیش از تاریخ، تالار هخامنشی و تالار اسلامی از بخش‌های مختلف موزه تخت جمشید هستن که با توجه به اسم‌شون اشیای مربوط به هر دوره رو در خودشون جا دادن.

در این بخش قسمت‌های مختلف تخت جمشید رو به شما معرفی کردیم که البته توضیح کامل تمامی قسمت‌ها بسیار طولانی و از حوصله خارج خواهد بود، سعی کردیم شما رو با مهم‌ترین و معروف‌ترین بخش‌ها آشنا کنیم.

بهترین زمان بازدید از تخت جمشید

تخت جمشید فضایی کاملا باز داره و بازدید از اون در ماه‌های گرم سال و زمانی که هوا آفتابیه، ممکنه آزاردهنده باشه. بهترین زمان سفر به تخت جمشید در فصول پاییز و زمستان هست و تا اواخر فروردین ماه هم می‌شه از تخت جمشید دیدن کرد.

البته باید این رو هم بگیم که در فصل‌ زمستون، پس از غروب خورشید محوطه تخت جمشید ممکنه بسیار سرد بشه پس اگر در این فصل برای بازدید تخت جمشید اقدام می‌کنین، لباس گرم همراه خودتون داشته باشین.

دیدنی‌های اطراف تخت جمشید

در سفر به شهر مرودشت استان فارس و بازدید از تخت جمشید، دیدنی‌های تاریخی دیگه‌ای هم وجود داره که می‌تونین بازدید از اون‌ها رو هم در برنامه خودتون قرار بدین. محوطه تاریخی نقش رستم در ۶ کیلومتری تخت جمشید، نقش رجب در ۴ کیلومتری تخت جمشید و مجموعه تاریخی پاسارگاد در ۷۳ کیلومتری تخت جمشید گزینه‌های جذابی برای بازدید هستن.

 سخن پایانی 

تخت جمشید با شکوه باورنکردنی خودش سال‌هاست بر قلب ایران می‌درخشه و جهانگردان زیادی رو از سراسر جهان به سمت خودش می‌کشونه. اهمیت حفظ و نگهداری اون بر همگان کاملا روشنه و ما به عنوان بازدیدکننده هم در این زمینه وظایفی داریم و باید آگاه باشیم.