عمارت پیر بکران قربانی استخراج سنگ آهک

عمارت پیر بکران، یکی از بناهای به‌جامانده از قرن هفتم هجری با ‌مجموعه‌ای از داشته‌های هنری، معماری، تاریخ و عرفان است، اما همین عمارت پرشکوه بنا به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان به دلیل فشار و لرزش‌های متأثر از انفجارهایی که برای استخراج سنگ آهک از کوه موسی انجام می‌شود آسیب بسیاری دیده و وضعیت یکی از برج‌های آن به حدی خطرناک است که بیم فرو ریختن آن وجود دارد.

به گزارش سفربازی، به نقل از ایسنا، از ایوان ورودی جنوبی شرقی عمارت محمد بن بکران به آن وارد می‌شویم و حافظ کریمیان، رئیس اداره میراث‌فرهنگی شهرستان فلاورجان درباره ویژگی‌های این عمارت چنین توضیح می‌دهد: عمارت محمد بن بکران معروف به بقعه پیر بکران در شهر تاریخی پیر بکران، یکی از شهرهای شهرستان فلاورجان در استان اصفهان قرار دارد.

محمد بن بکران یکی از شخصیت‌های عرفانی این منطقه بود که بیش از ۷۵۰ سال قبل در این عمارت زندگی و تدریس می‌کرد و بعد از فوتشان در همین مکان به خاک سپرده شد، به‌این‌ترتیب این مکان به یک بقعه متبرکه تبدیل شد و تا حدود ۸۰ سال قبل محل زیارت بسیاری از زائران منطقه و حتی خارج از منطقه بوده است. ورودی جنوبی شرقی عمارت نیز بعد از فوت محمد بن بکران به آن اضافه و به راه ارتباطیِ اصلی به درون بنا تبدیل شد.

او ادامه می‌دهد: این عمارت یکی از بناهای شاخص در معماری دوره اسلامی و دارای ۳ طبقه است که ۲ طبقه‌ آن از سنگ و یک طبقه از آجر ساخته‌شده است. در عمارت پیر بکران تمام مصالح رایج در معماری ایران به‌کاررفته و علاوه بر سنگ و آجر از چوب و خشت نیز استفاده‌شده است. از دیگر شاخصه‌های مهم بقعه پیر بکران این است که تمام شاخصه‌های معماری دوره اسلامی را در خود دارد و انواع تزئینات گچ‌بری، کاشی‌کاری، نقاشی و تزئینات سنگی در آن دیده می‌شود.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی شهرستان فلاورجان می‌گوید: عمارت پیر بکران از چند دوره مختلف تشکیل‌شده و قدیمی‌ترین بخش آن به چله‌خانه معروف است که با خشت ساخته‌شده و شاید یکی از قدیمی‌ترین بناهای خشتی ایران هم محسوب شود.

روشن کردن آتش توسط مردم و از بین رفتن تزیینات

او درباره اتاق معروف به چله‌خانه محمد بن بکران نیز توضیح می‌دهد: این بخش از بنا از خشت ساخته‌شده و در واقع یک چهارطاقی است که با چهارطاقی‌های قبل از اسلام تفاوت‌هایی دارد، اما به لحاظ فرم و شکل بسیار شبیه به آن‌ها است و گفته می‌شود که محل عبادت و راز و نیاز محمد بن بکران بوده است. سطح داخلی چله‌خانه از تزئینات گچ‌بری و نقاشی تشکیل‌شده و مطالعات انجام‌شده این موضوع را ثابت کرده که بعد از فوت محمد بن بکران در سطح داخلی چله‌خانه تصویری از بهشت نقاشی می‌شود که این موضع را یادآوری می‌کند که محمد بن بکران در بهشت آرام‌گرفته و تجسمی از زندگی بعد از مرگ او را در این فضا ایجاد کرده است.

این کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی اضافه می‌کند: چله‌خانه ۱۰ درجه با قبله اختلاف دارد و تزئینات موجود در آن در زمان حیات محمد بن بکران و بخش عمده‌ای از آن‌ها نیز بعد از فوت او ایجاد شده‌اند. متاسفانه بعد از اینکه این بنا به محل آرامگاهی و زیارتگاهی تبدیل شد، بر اساس شنیده‌ها زائران در فصل‌های سرد در این فضا جمع شده و آتش روشن می‌کردند که باعث شده بخش عمده‌ای تزئینات این اتاق از بین برود.

کریمیان اضافه می‌کند: یکی از نکات قابل‌توجه این است که شهر پیر بکران شهر مقدسی است و در گذشته، کلیمیان ‌هم در این شهر زندگی می‌کردند و مجموعه استاراخاتون یکی از مکان‌های مقدس کلیمیان است. مکانی که محمد بن بکران انتخاب می‌کند نیز یکی از مکان‌های مقدس مشترک بین مسلمانان و کلیمیانِ آن زمان است و شواهدی وجود دارد که این ادعا را ثبات می‌کند، چراکه یکی از عناصر شاخص عمارت پیر بکران و شاید سنگ بنای این عمارت، سنگی است که روایت‌های مختلفی درباره آن مطرح است و حفره‌ای روی این سنگ وجود دارد که کلیمیان ساکن در این منطقه اعتقاد دارند که این حفره جای پای حضرت الیاس است که از اینجا به آسمان عروج کرد.

او یادآوری می‌کند: نکته مهم این است که محمد بن بکران نیز قطعاً باورها و اعتقاداتی به این سنگ داشته که ما اطلاعاتی از آن نداریم، چراکه برای جابه‌جا نشدن این سنگ، دیواری روی آن قرار داشت و محمد بن بکران صفه خود را در کنار این سنگ قرار داده بود؛ این موضوع نشان می‌دهد که این قسمت، مکانی مقدس بوده و محمد بن بکران آن را برای زندگی و تدریس انتخاب کرده بود.

معدن بلای جان پیر بکران

رئیس اداره میراث‌فرهنگی شهرستان فلاورجان در ادامه به آسیب‌های وارد شده به عمارت پیر بکران اشاره می‌کند که به دلیل فشار و لرزش‌های واردشده به آن درنتیجه‌ انفجارهایی حادث‌شده که برای استخراج سنگ آهک از کوه موسی انجام می‌شود.

او تصریح می‌کند: این عمارت به دلیل این انفجارها آسیب بسیاری دیده و وضعیت یکی از برج‌های آن به حدی خطرناک است که بیم فرو ریختن آن وجود دارد.

کریمیان می‌افزاید: حریم بقعه پیر بکران ۱۵۰۰ مترمربع است، ساختمان بقعه نیز دارای ۳ طبقه است و ۲۰ متر ارتفاع دارد که هرسال فازهای مرمتی در مورد بناهای این محدوده در حال انجام است، ولی بزرگ‌ترین آسیب عمارت پیر بکران متأثر از شرکت تهیه مواد است که بر این بنا تأثیر گذاشته و ترک‌های زیادی روی آن ایجاد شده و این شرکت هنوز هم فعالیت دارد.

او توضیح داد: این بقعه در دامنه کوهی به نام کوه موسی قرار دارد که یک کوه معدنی و دارای سنگ‌آهک است؛ در واقع در جنوب محوطه عمارت پیر بکران، معدنی وجود دارد که به دلیل انفجارهایی که از سوی شرکت تهیه مواد برای استخراج سنگ‌آهک از این معدن صورت می‌گیرد آسیب‌های زیادی به این عمارت وارد کرده است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی شهرستان فلاورجان تصریح کرد: تقریبا نزدیک به ۶۰ سال است که در اینجا استخراج معدن انجام می‌شود و فشاری که این انفجارها به زمین وارد می‌کند و لرزش‌هایی که ایجاد می‌شود باعث شده که ترک‌های خیلی زیادی در عمارت ‌ایجاد شود.

ممکن است مناره روی سر مردم بریزد!

کریمیان افزود: عمارت پیر بکران دارای چهار برج مناره یعنی بقعه‌ای با چهار برج است که روی آن‌ها مناره هم وجود دارد، اما یکی از مناره‌ها تخریب‌شده که در مورد زمان تخریب آن هیچ اطلاعی در دست نیست. در حال حاضر ۳ مناره از این عمارت باقی است و به دلیل انفجارهایی که برای استخراج از معدن سنگ‌آهک کوه موسی انجام می‌شود وضعیت برج مناره شمالی آن بسیار خطرناک شده، ترک‌خورده و هر لحظه ممکن است خراب شود و علاوه‌بر آسیب بزرگی که به بنا وارد می‌شود ممکن است روی سر مردم بریزد.

او درباره مرمت‌هایی که تاکنون در خصوص بقعه و عرصه آن انجام‌شده، اضافه کرد: استحکام‌بخشی عمارت، بهبود وضعیت پشت‌بام و بندکشیِ بدنه‌ها انجام‌شده، محوطه اطراف آن ساماندهی و کف‌سازی شده و از لحاظ رطوبت نیز مشکلی ندارد؛ ضمن اینکه ۲ خانه تاریخی و برج کبوترِ واقع در این حریم نیز مرمت‌شده‌اند، دیوارکشی اطراف عمارت، انجام و زیرساخت‌هایی مانند آب و برق و سرویس بهداشتی نیز احداث‌شده، ولی هزینه‌های مرمت تزئینات این عمارت بسیار بالا است چراکه دارای تزئینات بسیار زیبایی از گچ‌بری، نقاشی و کاشی‌کاری است.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان در خصوص لزوم حضور جدی شهرداری و مردم برای مرمت عمارت پیر بکران، تصریح کرد: در خصوص تداوم مباحث مرمتی در عمارت پیر بکران و آثار موجود در حریم آن قطعاً خیرین و شهرداری باید به کمک اداره میراث‌فرهنگی بیایند، متاسفانه ما تا الان موفق نشده‌ایم از این نهادها کمک بگیریم درحالی‌که پیگیری زیادی انجام دادیم؛ حتی همین شرکت تهیه مواد باید به‌واسطه قانون در فعالیت خود تغییر ایجاد کند و به بحث مرمتی عمارت ورود پیدا کند. در این خصوص مکاتبه‌های زیادی داشتیم و جلسه‌های متعددی با مسئولان مرتبط برگزار شده و قول‌هایی برای مرمت و بازسازی داده شد ولی تا الان عملی نشده است.

کریمیان با تاکید دوباره بر اینکه مهم‌ترین آسیب وارده به عمارت پیر بکران به دلیل انفجارهایی است که برای استخراج سنگ‌آهک در معدن انجام می‌شود، گفت: هرچه مرمت کنیم وقتی منبع آسیب قطع نشود عملاً بی‌فایده است و باید منبع لرزش‌ها از بین برود.