مدتی است محوطه باستانی «قره‌حسنلو» نمین در محدوده کارخانه فولاد و آهن اسفنجی قرار گرفته و همین موضوع، موجب ایجاد نگرانی‌هایی شده است؛ محوطه‌ای که پس از یک سال اعتراض و پیگیری، سرانجام به ثبت فهرست آثار ملی رسید، اما نگرانی‌ها درباره حریم و وضعیت صیانت از آن همچنان ادامه دارد.

به گزارش سفربازی، به نقل از ایسنا، اسفند ماه سال ۱۴۰۰، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل از کشف تمدنی سه هزار ساله در محوطه «قره‌حسنلو» خبر داد. این در حالی بود که  در تیرماه همان سال، برای احداث و ایجاد کارخانه آهن و فولاد در این محدوده استعلام می‌شود که شرکت سرمایه‌گذار ۹۷ هکتار را درحالی تقاضا می‌کند که محوطه باستانی قره‌حسنلو جزوی از آن اراضی به شمار می‌آید، از همین‌رو نگرانی‌هایی درباره تخریب احتمالی این محوطه تاریخی و سازه باستانی کشف شده در آن، ایجاد شد که به دنبال آن، عملیات کاوش نجات‌بخشی این محوطه از ۶ بهمن سال ۱۴۰۰ برای شناسایی محوطه و بررسی توالی فرهنگی آن آغاز شد.

ثبت ملی اثر کافی نیست

با وجود کاوش نجات‌بخشی، اما نگرانی‌ها درباره پروژه اقتصادی‌ای که در محوطه باستانی قره‌حسنلو جریان داشت، ادامه پیدا کرد؛ نگرانی درباره محوطه تاریخی که در فهرست میراث ملی هنوز ثبت نشده بود و عرصه و حریم نامعلومی دارد. در همین راستا، حتی کارزاری با نام «میراث‌باستانی قره‌حسنلو ویلکیج را دریابیم» راه‌اندازی شد. در این کارزار از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس کمیسیون فرهنگی مجلس خواسته شده بود: «نسبت به ثبت ملی اثر اقدام شود. دستور توقف هر گونه عملیات ساختمانی و عمرانی در حریم باستانی صادر و حریم قانونی و کارشناسی رعایت شود. دستور عملیات ساخت سقف موقت، برای محافظت محوطه در برابر نزولات جوی و تابش آفتاب، صادر شود. نسبت به احداث سایت باستانی در محوطه و انتقال کشفیات به سایت اقدام عاجل انجام شود. زمین مناسب دیگری در فاصله مناسب از سایت باستانی به صنعت فولاد اختصاص داده شود.»

به دنبال این پیگیری‌ها و طرح دغدغه دوستداران میراث فرهنگی، نادر فلاحی، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل در ۱۹ مرداد ۱۴۰۰ اعلام کرد که محوطه باستانی قره‌حسنلو در فهرست آثار ملی به شماره ۳۳۸۰۴ ثبت شده است، اما پس از ثبت ملی این محوطه باستانی، مسأله دیگر تعیین حریم، تقاضای سرمایه‌گذاران شرکت آهن و فولاد الماس درباره زمین‌های محوطه قره‌حسنلو و نوع فعالیت این شرکت در حریم این محوطه باستانی است که پرونده قره‌حسنلو را همچنان باز گذاشته است.

حریم قره‌حسنلو به‌زودی تعیین می‌شود

حالا به گفته سرپرست اداره میراث فرهنگی اردبیل، وضعیت فعلی «قره‌حسنلو» نگران‌کننده نیست و حریم آن هم به‌زودی تعیین می‌شود.

فردین عینی درباره وضعیت فعلی محوطه باستانی «قره‌حسنلو» و تعیین حریم آن، گفت: محوطه باستانی قره‌حسنلو بعد از گمانه‌زنی‌ها به مساحت ۳۳۰۰ مترمربع تعیین عرصه و در فهرست آثار ملی ثبت شد. برای تعیین حریم این تپه تاریخی باید شورای فنی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شود و در اولین جلسه‌ این شورا، پیشنهادات تعیین حریم بررسی و تدوین خواهد شد. پس از تایید این شورا، حریم این محوطه تعیین می‌شود و دیگر از این نظر، مشکلی وجود نخواهد داشت.

او در پاسخ به نگرانی‌ها درباره تعیین حریم این محوطه باستانی، تاکید کرد: با توجه به ضوابط عمومی که برای تعیین حریم همه بناهای تاریخی وجود دارد و همچنین ضوابط خاصی که شرایط مکانی این محوطه آن را تعیین می‌کند، تعیین حریم این محوطه باستانی انجام خواهد شد.

فاصله کارخانه با حریم محوطه مناسب است

به گفته سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل، با توجه به ضوابط عمومی تعیین حریم، در محوطه باستانی قره‌حسنلو مشکلی وجود ندارد و فاصله کارخانه از آن مناسب است. فقط در یک بخش، ساختمان برج‌مانندی قرار دارد که پژوهشگاه میراث فرهنگی درباره آن تصمیم خواهد گرفت.

او درباره وضعیت فعلی کارخانه فولاد که در حریم محوطه باستانی قره‌حسنلو قرار دارد، توضیح داد: تیر ماه سال ۱۴۰۰، سرمایه‌گذار برای احداث و ایجاد کارخانه آهن اسفنجی و فولاد، ۹۷ هکتار زمین را در این محدوده تقاضا کرد، این در حالی بود که میراث فرهنگی با بررسی‌هایی که انجام داد و آثار تاریخی که در این محوطه کشف شده بود، اعلام کرد سه هزار و ۳۰۰ مترمربع از آن زمین جزو محوطه تاریخی محسوب می‌شود و به جز این محدوده، سرمایه‌گذار می‌تواند در مابقی زمین به احداث کارخانه بپردازد.

عینی با بیان اینکه سرمایه‌گذار به طور قانونی این تقاضا را انجام داده است، گفت: ما نمی‌توانیم به خاطر این‌که یک قسمتی از این زمین، باستانی است، با این تقاضا مخالفت کنیم. قبل از ثبت محوطه تاریخی قره‌حسنلو و تعیین عرصه آن، سرمایه‌گذار و طراحان کارخانه فولاد و آهن اعلام کردند که به‌خاطر مسایل فنی در بخشی از ۳۳۰۰ مترمربع، نیاز است دستگاه‌ مستقر کنند.

استفاده از طرح نجات‌بخشی آثار تاریخی

او افزود: بر همین اساس با پژوهشگاه میراث فرهنگی قراردادی بستند که در یکی از بندهای قرارداد به این موضوع اشاره شده است که اگر حین انجام پروژه به آثار تاریخی برخورد کردند، باید طرح نجات‌بخشی آثار تاریخی با نظارت شورای فنی پژوهشگاه انجام شود.

او اضافه کرد: بر همین اساس فعالیت آن‌ها مشکل قانونی نداشته است، اما خوشبختانه تا قبل از تشکیل شورای فنی، این محوطه باستانی به ثبت ملی رسید و قرار بر این شد که محوطه را به همان شکل نگه داریم.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: درباره فعالیت‌های کارخانه فولاد و گسترش آن دیگر نگرانی وجود ندارد و  بیش از این به محوطه «قره‌حسنلو» نزدیک نمی‌شود. در حال حاضر هم در نزدیکی محدوده تپه قره‌حسنلو ساخت‌وسازی انجام نمی‌شود. در طول این فعالیت‌ها تا قبل از ثبت محوطه، هیچ تعرضی به محوطه باستانی قره حسنلو نشده بود. این پروژه تنها در یک ضلع با عرصه این تپه فاصله کمی دارد و در قسمت‌های دیگر بیش از ۱۰ تا ۱۵ کلیومتر با عرصه محوطه باستانی «قره‌حسنلو» فاصله دارد. این تپه نه ثبت ملی و نه شناسایی شده بود و تا زمانی‌که خود شرکت استعلام گرفت این محدوده تاریخی شناسایی نشده بود. شاید اگر استعلامی گرفته نمی‌شد این محدوده اصلا شناسایی نمی‌شد. همچنین خود شرکت برای تعیین و تکلیف این عرصه تاریخی با پژهشگاه قرارداد بست و هزینه قرارداد هم شرکت پرداخت کرد.

شورای فنی پژوهشگاه باید نظر بدهد

به گفته عینی، یکی از برنامه‌های امسال بعد از ثبت محوطه باستانی قره‌حسنلو، حفاظت از آن است که باید مورد تایید شورای فنی قرار گیرد. در این برنامه حفاظتی قصد داریم ابتدا کاوش‌هایی که انجام دادیم و دیواره‌های معماری کشف شده را با کاهگِل و یا پوشش‌های پیشنهادی و مورد تایید شورای فنی پژوهشگاه بپوشانیم. در این راستا، گزارش کاوش‌های انجام شده در این محوطه باستانی در ۶۰۰ صفحه جمع‌آوری شده است و به پژوهشگاه میراث فرهنگی ارسال شده که مورد تایید پژوهشگاه نیز قرار گرفته است. بعد از بررسی‌های شورای فنی پژوهشگاه، درباره آنچه که باید در محوطه تاریخی قره‌حسنلو انجام شود و برنامه‌های حفاظتیِ آن، تصمیم‌گیری‌ خواهد شد و ما موظفیم طبق این تصمیم‌گیری‌ها عمل کنیم.

او با اشاره به اینکه پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گزارش‌های کاوش ارائه شده را تایید کرده است، گفت: شورای فنی به‌زودی تشکیل خواهد شد. همچنین تصمیم‌گیری درباره ادامه و انجام کاوش‌های بعدی در این محوطه باستانی منوط به تصمیم و نظر شورای فنی پژوهشگاه میراث فرهنگی است.

او درباره آنچه تاکنون در این محوطه به‌دست آمده است، توضیح داد: در آخرین کاوش‌هایی که اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ در این محوطه باستانی انجام شد، ۴۴ اثر تاریخی مانند قیچی، ابزار فلزی، سکه، ظروف سفالی و و سایل تزئینی و … کشف شد که به مخزن شیخ صفی‌الدین اردبیلی منتقل شده‌اند.

محوطه به سایت موزه تبدیل شود

به گفته عینی، اشیای موزه‌ای با اشیای کاوشی و مطالعاتی متفاوت هستند. اشیای موزه‌ای برای عموم مردم به نمایش گذاشته می‌شوند، بنابراین عموما اشیای شاخص و کاملی هستند، در حالی‌که اشیایی که در کاوش‌های تپه «قره‌حسنلو» کشف شده است، بیشتر مطالعاتی هستند و تنها دو سه مورد از آن‌ها قابلیت نمایش در موزه‌ها را دارند که بعد از انجام مطالعات و تحقیقات برای نمایش به موزه منتقل می‌شوند.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل درباره تکلیف محوطه باستانی «قره‌حسنلو» اظهار کرد: پیشنهاد ما برای این عرصه تاریخی تبدیل آن به سایت موزه است که شرکت سرمایه‌گذار موافقت خود را در این زمینه اعلام کرده است و حتی اعلام آمادگی کردند که شکل هندسی بنای آیینی را در لوگوی شرکت و کارخانه استفاده کنند.

آیا این مطلب مفید بوده؟

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۱ رای