بازسازی حمام سنتی قاضی در اصفهان

در کوچه پس کوچه‌های خیابانی که حالا همه به راسته پارچه‌فروش‌ها می‌شناسند و پر از شلوغی و سر و صدای خریدهای نوروزی است، مجموعه مسجد، بازار و حمام قاضی، تاریخی چند صد ساله را از یکی از پررونق‌ترین و مهم‌ترین محلات اصفهان یعنی محله شهشهان روایت می‌کند.
به گزارش سفربازی، به نقل از ایسنا، حمام قاضی که به همت سرمایه‌گذار خصوصی بازسازی و به‌عنوان حمام سنتی ایرانی فعال شده، پذیرای گردشگران خارجی و داخلی است تا تجربه یک حمام اصیل و دلچسب ایرانی را به آن‌ها هدیه دهد.
تُرک‌ها سال‌هاست که با استفاده از احیای حمام‌ها و مشت و مال‌های مخصوص خود و تبدیل حمام از مکانی تاریخی به مکانی تفریحی، گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب کردند؛ این در حالی است که اصالت و قدمت حمام ایرانی از حمام ترکی بیشتر است، اما مانند سایر بخش‌ها ما در این بخش نیز نه تنها ظرفیت ارزشمند ایران را به دنیا معرفی نکرده‌ایم، بلکه هرچه بیشتر بر آن سرپوش گذاشته‌ایم.
حسین تولا، مدیر و سرمایه‌گذار گرمابه قاضی در بازدید از این حمام که به همت اداره گردشگری شهرداری اصفهان برگزار شد، با اشاره به اینکه این حمام حدود ۳۷۰ سال قدمت داشته و در گذشته به همین نام شناخته می‌شد، اظهار کرد: ما بعد از مرمت و بازسازی این حمام، به دلیل احترام به هویت و گذشته‌اش آن را به نام اصلی حفظ کردیم.

سال‌ها غفلت از توجه به بخشی از فرهنگ ایرانی
او ادامه داد: گرمابه قاضی اولین گرمابه‌ای است که در ایران مرمت و بازسازی شده و با حفظ کاربری به‌عنوان حمام استفاده می‌شود. حمام‌ها و گرمابه‌های بسیاری در ایران مرمت‌شده‌اند، اما اغلب آن‌ها به کاربری‌های دیگر از جمله کافی‌شاپ، رستوران و در بهترین شرایط به موزه تبدیل شده‌اند و گرمابه های سنتی فعال دیگری هم هستند که بازسازی نشده‌اند. تأسیسات گرمابه قاضی به‌صورت کاملاً مدرن و مطابق با علم روز دنیا و پروتکل‌های مهندسی بازسازی شده اما ظاهر بنا، شکل سنتی و قدیمی خود را حفظ کرده است.
مدیر گرمابه قاضی با بیان اینکه تلاش ما نزدیکی هرچه بیشتر ظاهر این بنا به شکل سنتی و اصلی خود بود، گفت: متاسفانه زمانی که بنا به دست ما رسید، چیزی از آن باقی نمانده بود و همه کاشی‌ها و جزئیات آن طی دو مرحله تخریب‌شده بود و هیچ اثری از گذشته آن وجود نداشت و ما تا جایی که توانستیم با اطلاعاتی که داشتیم سعی کردیم بنا را شبیه به اصل خود بازسازی و مرمت کنیم؛ در واقع تلاش ما بر این بود که این بخش از فرهنگ ایرانی که را سالیان سال مورد غفلت و بی‌توجهی قرارگرفته بود احیا و معرفی کنیم.
او با بیان اینکه حمام ترکی در همه دنیا معرفی‌ شده است، گفت: در حال حاضر توریست‌هایی که به این مکان می‌آیند از حمام ترکی صحبت می‌کنند و تجربه آن را دارند درحالی‌که حمام عمومی، ایرانی و با توجه به اینکه قدمت و اصالت بیشتری دارد، فرهنگ‌سازی و برندسازی نشده است. تاریخچه مسجد بر اساس کتیبه‌ای که در سردر آن در کنار حمام وجود دارد به زمان شاه‌عباس صفوی بازمی‌گردد. این بنا مجموعه‌ای شامل مسجد، بازار و حمام قاضی بوده است، بخش عمده‌ای از بازارچه در طول زمان تخریب‌شده و بعد با بازآفرینی شهری بخشی از آن حفظ و مرمت‌شده است.

با ورود حمام به خانه‌ها مجموعه به محل تجمع معتادان تبدیل می‌شود
تولا اضافه کرد: حمام قاضی در دوره صفویه یک‌قلو بود و در دوره قاجار حمام‌ها دوقلو می‌شوند. حمام‌های یک‌قلو دارای یک فضا بوده‌اند که صبح زود برای حمام صبحگاهی و پیش از کار به مردان اختصاص داشت، سپس زنانه و معمولاً با توجه به شرایط، عصرها نیز دوباره مردانه می‌شد؛ اما حمام‌های دوقلو دو فضای مجزا در کنار هم داشتند که از صبح تا شب برای خانم‌ها و آقایان فعالیت می‌کرد، حمام‌های سه‌قلو نیز در کشور وجود داشتند که قل سوم به اقلیت‌های مذهبی تعلق داشت.
تولا ادامه داد: حمام قاضی تا نزدیک انقلاب سال ۱۳۵۷ فعال بوده و کم‌کم با ورود دوش و حمام به خانه‌ها متروکه و به محل تجمع معتادان تبدیل می‌شود و اهالی که از این وضعیت راضی نبودند یک‌بار حمام را آتش می‌زنند و یک‌بار آب در آن رها می‌کنند. من وقتی برای اولین بار این بنا را دیدم احساس کردم پیر کهن‌سالی است که دوره پرشکوهی را در زندگی خود داشته و حالا رو به افول رفته دست خود را به سمت من دراز کرده و التماس می‌کند که او را از این وضع نجات دهم. این حس دردناک و مسئولیت‌آوری برای من بود و این باعث شد که به احیا و بازسازی آن راغب شوم.
سرمایه‌گذار و مرمت‌کننده حمام قاضی با بیان اینکه در حمام ایرانی ۴ عنصر حتماً باید رعایت می‌شدند، گفت: سربینه یا رختکن امروز، گرمخانه یا بینه که صحن اصلی حمام و محل استحمام بوده است، خزینه و چال‌حوض که این ۴ قسمت مطابق با اخلاط اربعه و طبع افراد، فضای سربینه سرد و خشک، گرمخانه گرم و خشک، خزینه گرم و تر و چال‌حوض یا استخر امروزی سرد و تر که بر اساس توصیه‌های ابن‌سینا در کتاب شفا هرکس طبق بیماری و مشکلات خود مدت‌زمان وقوف خود را بر اساس طبع تنظیم، کم یا زیاد کند. برخی حمام‌ها چال‌حوض داشتند و برخی نداشتند، برخی کوچک‌تر و برخی بزرگ‌تر بوده است؛ به‌طور مثال چال‌حوض حمام علی‌قلی آغا بسیار بزرگ و چال‌حوض این حمام کوچک‌تر است. برنامه ما در حال حاضر این است که یک پروسه حمام ایرانی که در گذشته انجام می‌شده برای مهمان‌ها اجرا شود.

در بخش گردشگری داخلی سرمایه‌گذاری چندانی نداشتیم
او با بیان اینکه هر فعالیت اقتصادی در بخش خصوصی باید درآمدزایی داشته باشد، تصریح کرد: بعد از گذشت ۴ سال از کار هنوز هیچ صرفه اقتصادی برای ما ایجاد نشده به‌خصوص که ۲ سال از این زمان به کرونا گذشت و ضربه بزرگی به کار ما زد، اما چون نگاه ما نگاه فرهنگی بود الان از ورود به این بخش راضی و خوشحال هستیم. البته بازار هدف اولیه ما گردشگر خارجی بود تا حمام ایرانی را مقابل حمام ترکی به دنیا معرفی کنیم و در این بخش تقریباً موفق بودیم و گردشگران بسیاری که به ایران و اصفهان می‌آیند حمام ایرانی و به‌طور خاص حمام قاضی را می‌شناسند و ۸۵ درصد مهمانان ما خارجی هستند، اما در بخش گردشگری داخلی هنوز سرمایه‌گذاری چندانی نداشتیم و تصمیم داریم روی این بخش تمرکز بیشتری داشته باشیم.
تولا گفت: امروز حتی مسئولین شهری نیز شناختی از حمام قاضی ندارند و یکی از اهداف، معرفی مکان به مسئولین شهری بوده است. ما خوشحال می‌شویم که بخش خصوصی بدانند که می‌شود حمام را مرمت، بازسازی و بدون تغییر کاربری استفاده کرد. در حال حاضر برخی حمام‌های عمومی فعال هستند، اما به دلیل مسائل ظاهری و بهداشتی امکان ورود توریست به آن‌ها وجود ندارد و زیبنده فرهنگ ایرانی نیز نیست.

زمان صفویه دوران رونق‌ بخش خصوصی بود
این فعال بخش گردشگری یکی از مشکلات را پیدا کردن دلاک عنوان کرد و گفت: دلاک‌های سنتی سن زیادی داشته و قادر به کار نبودند و جوان‌ترها نیز حاضر نبودند با این عنوان و در این فضا کار کنند. وقتی عنوان ماساژور به آن‌ها داده می‌شد راضی بودند، اما با عنوان دلاک حاضر به کار نبودند، درحالی‌که دلاک از واژه دلک به معنای مشت و مال دادن و معادل فارسی ماساژ است. در نهایت بعد از سختی زیاد، توانستیم با آموزش‌های لازم نیروی مورد نظر خود را تأمین کنیم، طبق برنامه اولیه برنامه داشتیم که رویدادهای سنتی مثل حمام دامادی و حنابندان را داشته باشیم که به دلیل همین مشکل نیرو تصمیم گرفتیم برای کیفیت خدمات از تعدد برنامه‌ها کم کنیم.
تولا گفت: زمان صفویه دوران رونق‌ بخش خصوصی بود، در آن زمان دولت تسهیلاتی را در اختیار بخش خصوصی قرار می‌داد و افراد سرشناس تجار و فعالان اقتصادی نسبت به ساخت ابنیه و مجموعه‌های مختلف برای رونق شهر اقدام می‌کردند و نام خود را بر آن می‌گذاشتند، مجموعه‌های مختلفی در شهر یادگار آن دوران است و مجموعه قاضی نیز توسط فردی به همین نام ساخته‌شده است‌.
او بیان کرد: در گذشته گرمایش حمام قاضی با استفاده از آتش و در جایی به نام تون، آتشدان و گلخن توسط فردی به نام «تون تاب» ایجاد می‌شد که با تهیه آتش آب حوضچه و از طریق آن حمام را گرم می‌کرد. در زیر حمام هم کانال‌هایی تعبیه‌شده بود که این حرارت را به‌کل فضا هدایت و زمین حمام را گرم می‌کرد و یکی از جذابیت‌ها و مفاخر ما در این مکان این است که ۳۷۰ سال پیش معماران مل سیستم گرمایش از کف را در ساخت بنا اجرا می‌کردند.
گفتنی است، حمام قاضی در خیابان ابن‌سینا و در کنار مجموعه بازار و مسجد قاضی پذیرای علاقه‌مندان و گردشگرانی است که تمایل به تجربه یک حمام سنتی و ایرانی دارند.