میدان ساعت یزد، اولین ساعت شهری ایران

اگه در حال گشت و گذار تو قلب شهر یزد باشی یه میدون به خصوص هست که نظرت رو خیلی جلب میکنه و اون هم میدان ساعت یزده. این میدون که به وقت الساعت هم مشهوره اولین و قدیمی‌ترین ساعت شهری ایرانه. این برج یه ساختمون خشتی داره که ساعتی در بالای اون زمان رو به رهگذرها نشون میده. این ساعت رو فردی به اسم ابوبکر ساخته که یکی از مشهورترین ساعت سازهای شهر یزد بوده و ساخت اون به زمان قاجار برمیگرده. اگه دوست داری این ساعت رو از نزدیک ببینی بعد از رسیدن به یزد به سمت مسجد جامع یزد برو، ابتدای همین خیابون برج ساعت قرار گرفته.

اصلا چرا باید همچین ساعتی ساخته بشه؟

ساخت این ساعت درواقع نوعی یادبود از شاعر معروف فردوسی هست. در سال ۱۳۱۳ بود که شهرداری یزد تصمیم می‌گیره یک نماد از فردوسی در داخل شهر ایجاد کنه. از قضا، در همون زمان‌ها فردی به نام پشوتن جی دوسابایی مارکار به ایران اومده بود. این فرد یکی از خیرین هندی هست که کارهای مثبت زیادی رو با هزینه شخصی خودش در ایران انجام داد. مثلا در همین زمان که شهرداری برای ایجاد نماد فردوسی تصمیم گرفته بود، مارکار برای افتتاح پروشگاه زرتشتیان به شهر یزد اومده بود. مردم یزد این شخص رو خیلی دوست داشتن، چون از حق نگذریم کارهای زیادی برای زرتشیان و سایر مردم شهر یزد انجام داده بود! شهرداری از مارکار درخواست می‌کنه تا یک یادبود از شاعر بزرگ فردوسی در شهر یزد ایجاد کنه، مارکار هم که شور و اشتیاق مردم رو دید، دست رد به سینه شهرداری نزد و اقدامات لازم برای ساخت ساعت مارکار یزد رو انجام داد.

میدان مارکار

از میدان پهلوی تا میدان مارکار!

ساعت مارکاری که امروزه می‌بینی از همون اول در این مکان نبوده! ابتدا مکان اصلی این ساعت در میدان پهلوی یا همون میدان شهید بهشتی امروزی بنا شده بود. به نظر میومد که این مکان می‌تونه ارزش بیشتری برای این ساعت ایجاد کنه. اما دو سال از ساخت ساختمان این ساعت نگذشته بود که کلا برنامه عوض شد! افراد مربوط به این پروژه به این نتیجه رسیدن که میدان مارکار مکان مناسب‌تری برای قرارگیری ساختمان ساعت فردوسی هست. پس هرچی که تا اون موقع ساخته بودن رو تخریب کردن و از دوباره، در سال ۱۳۱۵ در میدان مارکار یزد ساخت ساختمان ساعت مارکار رو شروع کردن. این نقطه جدید، نه‌تنها مرکز شهر یزد هست، بلکه از نظر جغرافیایی دقیقا در مرکز ایران هم قرار گرفته! در کل، ساخت ساختمان ساعت یزد ۶ سال طول کشید و در نهایت، بعد از یک بار تخریب و جابه‌جایی در ۴ آبان سال ۱۳۲۱ به پایان رسید.

میدان ساعت یزد کجاست؟

این ساعت دقیقا در وسط شهر یزد قرار داره ولی برای اینکه خیلی راحت بتونین پیداش کنین در ادامه آدرسش رو توی مپ براتون گذاشتم.

ساعت فردوسی یا ساعت مارکار؟!

همانطور که گفتم، پشوتن جی دوسابایی مارکار هزینه ساخت ساعت فردوسی رو برعهده گرفته بود. این شخص با اینکه ساکن هند بود، اما بخش زیادی از اموال خودش رو برای ایجاد امکانات رفاهی و خدماتی نه فقط برای زرتشتیان، بلکه برای تمام مردم شهر یزد صرف کرد. کم‌کم اقدامات این شخص به شهرهای دیگه مثل کرمان و تهران هم گسترش پیدا کرد. پس بنابر این شد که نام میدانی که قرار بود برای یادبود فردوسی باشه، به نام این شخص بزرگ ثبت بشه تا بخش کوچیکی از زحمات اون رو جبران کنه. البته، از اونجایی که این ساعت در اصل به یاد فردوسی ساخته شده، درسراسر ساختمان اون اشعار این شاعر بزرگ دیده میشه. اما مردم ایران این مکان رو به‌عنوان میدان مارکار می‌شناسن.

نمایی از میدان ساعت در پاییز

بخشی از شعرهایی که روی بدنه این ساختمان حک شدن رو در ادامه آوردم:

ز فردوسی اکنون سخن یاد‌گیر        سخن‌‌های پاکیزه و دلپذیر

بزرگی سراسر به گفتار نیست       دو صد گفته چون نیم‌کردار نیست

به داد و دهش دل توانگر کنید         ز آزادگی بر سر افسر کنید

جز از نیکنامی و فرهنگ و داد         ز رفتار گیتی نگیرید یاد

معماری ساختمان ساعت مارکار چطوره؟

بنای ساعت مارکار یزد از سه بخش تشکیل شده: پایه، بدنه برج و کلاهک بالای برج. این بنا به‌صورت مربعی در ارتفاعی به اندازه ۴ متر بنا شده. موتور ساعت مارکار، ساخت شرکت انگلیسی به نام اسمیت و پسران هست. این موتور بعد از ۸۰ سال هنوز هم مثل برق کار می‌کنه! البته، لازم به ذکره که این ساعت هفته‌ای یک بار نیاز به کوک شدن داره. این موتور در بالاترین قسمت برج ساعت قرار گرفته. برای رسیدن به اون و کوک کردن ساعت باید از پله‌های چوبی که به همین منظور ساخته شدن استفاده کرد.

ساختمان ساعت مارکار به طور کلی ارتفاعی به اندازه ۱۸ متر داره. نکته جالب درمورد کارکرد ساعت مارکار، این هست که جهت حرکت عقربه‌های اون برخلاف جهت حرکت خوردروهاست. در هر طرف این ساختمان یک صفحه ساعت به کار رفته که تا مردم در هر زاویه‌ای که هستن به اون دسترسی داشته باشن. مصالح به‌کار رفته در این برج سیمان هست.

معماری ساختمان ساعت مارکار

بخش‌های دیگر میدان مارکار یزد

میدان مارکار علاوه‌بر ساعت تاریخی که در خودش جای داده، شامل بخش‌های دیگه‌ای هم هست که درادامه اونها رو معرفی می‌کنم:

• حسینیه: حسینیه یکی از نزدیک‌ترین مکان‌ها به این میدان هست که در خیابان مسجد جامع قرار گرفته.
• ساباط: منظور از ساباط همون کوچه‌های سرپوشیده‌ای هستن که در بخش‌های مختلف شهر یزد وجود دارن. یک سری از این کوچه‌ها در نزدیکی این میدان ساخته شدن تا گردشگران بتونن به‌دور از باد و آفتاب، به این میدان برسن.
• آب انبار: بخش دیگه این میدان شامل یک آب انباری میشه که توسط خواجه شاه امیر استر آبادی بنا شده. ساخت این آب انبار به سال ۱۱۲۱ برمی‌گرده. ۴ عدد بادگیر در این بنا ساخته شدن. برای رسیدن به این آب انبار باید ۴۹ پله رو طی کنی.

بازدید از ساعت مارکار

برای بازدید از ساعت مارکار یزد باید به تقاطع بلوار بسیج و آیت الله کاشانی بری. این ساعت درست روبه‌روی مجموعه مارکار قرار گرفته. مجموعه‌ای که شامل پرورشگاه، مدرسه و بناهای وقفی دیگه مرحوم مارکار میشه. این ساعت تاریخی در میدان شهر هست پس برای دیدن اون لازم نیست که هیچ هزینه‌ای پرداخت کنی.

ساختمان ساعت مارکار در شب

اگه قصد سفر به یزد و بازدید از میدان ساعت یزد رو داری یادت نره که بهترین زمان برای رفتن به این شهر، اواخر تابستان و اوایل بهار هست. باتوجه به مطالبی که درمورد میدان ساعت یزد بیان کردم، حتما نظرت رو درمورد این میدان برای من بنویس. آیا تجربه دیدن میدان ساعت یزد از نزدیک رو داری؟ این تجربه‌ات رو با من به اشتراک بذار.