یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: برخی مقبره «جغتین گیسور» را آرامگاه «جغتای» پسر چنگیزخان مغول پنداشته‌اند، برخی آن را به شاهزاده‌ای ایرانی و برخی نیز آرامگاه را متعلق به شخصیتی بزرگ و صاحب منصب نسبت داده‌اند.
به گزارش سفربازی، به نقل از ایسنا، رجبعلی لباف‌خانیکی اظهار کرد: در فاصله ۵ کیلومتری روستای گیسور واقع در ۷۲ کیلومتری شمال ‌شرق شهر گناباد محوطه‌ای باستانی گسترده شده که علاوه بر آب‌انبار، قلعه و نشانه‌هایی از اقامتگاهی احتمالی و کهن، بنای زیبای آجری و نیمه ویرانی بر فراز سکویی قرار گرفته که به «مقبره جغتین» معروف است.
وی اضافه کرد: در مورد نام‌گذاری این بنا نظریه‌های متعدد و متفاوتی وجود دارد. برخی این بنا را آرامگاه «جغتای» پسر چنگیزخان مغول پنداشته‌اند، برخی آن را به شاهزاده‌ای ایرانی و برخی نیز آرامگاه را متعلق به شخصیتی بزرگ و صاحب منصب نسبت داده‌اند. اما به این دلیل که نظریات فاقد مستندات هستند باید گفت که تا حدودی نامعتبرند.
لباف‌خانیکی عنوان کرد: اگر با مراجعه به فرهنگ لغات، واژه «جغتای» و «جغتین» را ریشه‌یابی کنیم، شاید به این نتیجه برسیم که «جغتین» یک اسم عام یا اسم فاعل است نه اسم شخص زیرا واژه «جُغ» را که کلمه‌ای ترکی است، الوار و تیر و «اتی» را پرتاب معنی کرده‌اند. همچنین گفته شده که واژه «جُغاتی» به معنی «تیرانداز» بوده که با حذف و اضافاتی در فارسی، جغتای و جغتین شده است.

بنای یادبودی برای اسطوره‌ای مانند آرش کمانگیر
این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: در صورتی که این استدلال را بپذیریم می‌توانیم فرض کنیم که این بنا آرامگاه یا بنای یادبودی برای شخصیت واقعی یا اسطوره‌ای مانند «آرش کمانگیر» بوده است. کما اینکه برخی گیسور را به «گیو» و وقایع شاهنامه ارتباط داده و واژه «گیسور» را به استناد گفته استاد «بهرام‌فروشی»، «جایگاه آتش کیانی» معنی کرده‌اند و از وجود آتشکده‌ای در آن حوالی خبر داده‌اند.
لباف‌خانیکی خاطرنشان کرد: در هر صورت این سازه معتبر و زیبا متعلق به عصر ایلخانی و احتمالا دورانی است که گناباد مرکز قهستان بوده و «امیر عبدالله مولائی» و پسرش «امیر محمد» و دیگر مولاییان بیش از ۶۰ سال از آغاز قرن هشتم هجری قمری، از گناباد بر سرتاسر قهستان حکم می‌راندند. بنابراین بنای زیبا و اشرافی «جغتین» می‌تواند با گناباد آن دوران تناسب داشته باشد.
وی گفت: مقبره جغتین از نوع بناهای چهارطاقی گنبدداری به شیوه معماری رازی بوده که بر فراز سردابه‌ای تدفینی ساخته شده و با بنای ایلخانی «امام‌زاده جعفر» قم قابل مقایسه است. فضای داخلی آن مربع با قاعده ۶/۸۰ متر و نمای خارجی آن ۸ ضلعی است.
این باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: در میانه هر یک از اضلاع چهارگانه، ایوانچه‌ای به عرض۳، عمق ۲و ارتفاع ۵ متر ساخته شده و بر میانه دیوار انتهایی هر یک از ایوان‌ها یک درگاهی به عرض ۱/۱۰ متر به درون راه می‌یابد. بر فراز هر درگاهی پنجره‌ای به عنوان نورگیر به ارتفاع ۲متر و هم عرض با درگاه ورودی با طاق هلالی کم خیز ایجاد شده است.
لباف‌خانیکی اضافه کرد: همچنین بر پخی چهار گوشه بنا ۴ طاق‌نما به عمق ۵۰ سانتی‌متر تعبیه شده و در مجموع نمای خارجی بنا ۸ ضلعی شده است.

منشور ۸ ضلعی گنبد آجری عرقچین
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی عنوان کرد: پوشش ایوان‌های چهارگانه و طاق‌نماها با حرکت آرام و خمش دیوارهای طرفین به صورت ضربی و جناقی اجرا شده است. در داخل بنا نیز با اجرای فیلگوش‌ها قاعده ۴ ضلعی به ۸ ضلعی تبدیل و ساقه در قامت منشور ۸ ضلعی گنبد آجری عرقچین را به دوش کشیده است.
لباف‌خانیکی تصریح کرد: در حال حاضر کتیبه یا تزئیناتی در بنا وجود ندارد، اما رویه داخلی ساقه گنبد به گونه‌ای تجهیز شده که بتواند زمینه کمربند تزیینی یا کتیبه باشد. تناسبات و تقارنی که در بنا اعمال شده آن را شکیل و متوازن جلوه داده است.
وی اظهار کرد: «برنارد اوکین» به جهاتی مقبره جغتین را با برخی از بناهای دوره تیموری مقایسه کرده، اما با توجه به شیوه و ساختار کلی بنا به احتمال زیاد می‌توان بنیاد آن را به دوران ایلخانی نسبت داد.
لباف‌خانیکی گفت: مقبره آجری جغتین گیسور در طول زمان بسیار آسیب دیده و پوشش گنبدی و فیلگوش‌ها فرو ریخته و اگر چه اخیرا اقداماتی جهت مرمت و تثبیت بنا صورت گرفته، اما کافی نبوده و این بنای زیبا همچنان آسیب‌پذیر و نیازمند اقدامات ایمنی بیشتری است.
وی یادآور شد: مقبره جغتین گیسور در ۲۹ آذر سال ۱۳۷۵به شماره ۱۸۰۵ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

آیا این مطلب مفید بوده؟

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۱ رای