پیر شالیار موسوم به آیین ازدواج پیرشالیار یکی از آیین‌های باستانی با ذبح قربانی و با حضور صدها نفر هر ساله در نیمه زمستان در هورامان تخت برگزار می‌شود. عروسی «پیر شالیار» در سه روز جشن گرفته می‌شود. آرامگاه پیر شالیار که از مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی بوده‌است در انتهای جاده‌ی آسفالته‌ اورامان قرار دارد.

یکی از دف‌های مراسم پیر شالیا

پیر شالیار چه کسی بود؟

در مورد این شخصیت در تاریخ مطالب گوناگونی ذکر شده است اما عامه مردم مخصوصا در کردستان اینگونه می‌گویند:

او فرزند جاماسب، شعرای قرن پنج و ششم و یکی از رهبران و مُغان آیین زردشت بوده که در اورامان زندگی می‌کرده، مردی دانا و آگاه با طبعی روان بود. همچنین کتابی به نام «مارفه‌تو پیرشالیار» (‌معرفت پیرشهریار) به لهجه کردی اورامی مشتمل بر امثال، حکم، پند و اندرز با ذکر نکاتی چند از آداب و رسوم آیین باستانی ، تاکید و توصیه در جهت حفظ و نگهداری به قلم او به تحریر در آمده است.

بومی‌ها در مراسم پیر شالیا

ازدواج پیر شالیار با شاه بهار خاتون

زیباترین داستانی که بعد از سال‌ها و نسل به نسل منتقل می‌شود از کرامات او و ماجرای شفا دادن «شاه بهار خاتون» دختر شاه بخارا است. «شاه بهار خاتون» دختر شاه کر و لال بوده و هیچ راهی برای درمان او پیدا نمی‌شد. تا اینکه آوازه «پیر شالیار اورامی» به بخارا می رسد. روزی عموی پادشاه با عده‌ای به سمت اورامان می‌روند تا دختر را به نزد «پیر شالیار» ببرند.  وقتی که نزدیک روستای «اورامان تخت» می‌شوند، دختر در یک لحظه شنوا می‌گردد و وقتی هم به نزدیکی‌های خانه «پیر شالیار» می‌رسند صدای نعره دیوی بلند می‌شود. سریع دیو از تنوره‌ای که هم اکنون اهالی به آن «تنوره دیوها» می‌گویند و نزدیک خانه «پیر شالیار» است بر زمین می‌افتد و کشته می‌شود، در همان وقت نازخاتون شروع به صحبت کردن می‌کند.

پادشاه بخارا عهد کرده بوده است که اگر طبیبی پیدا شود و دخترش را شفا دهد به آنی او را به عقد دخترش در می‌آورد. برای مردم جشن عروسی بزرگی برای پیر شالیار و بهار خاتون برپا می‌کنند. به باور مردم بومی، مراسمی که امروز برگزار می‌شود، سالگرد همان روز است.

نکته‌ای که درباره او می‌گویند این است که در برخی از روایت‌های تاریخی آمده، پیرشالیار در پایان عمر به دین اسلام روی آورده است.

دف زدن جوانان در جشن پیر شالیار

آیین سنتی پیر شالیار در کجا برگزار می‌شود؟

روستای «هورامان یا اورمان» در منطقه اورامانات، شهرستان سروآباد، بین دو استان کردستان و کرمانشاه قرار گرفته است. این روستا مردمی غیور، فرهنگی بی‌بدیل و قدمتی تاریخی یادگار دوران زرتشت آیین اهوراستایی دارد. طبیعت بکر، معماری منحصر‌به‌فرد و پلکانی زبان زده همه است. مراسم پیر شالیار یکی از آداب‌و‌رسومی است که از دیرباز تا کنون، گردشگران و علاقه‌مندان زیادی را از سراسر ایران و حتی جهان، را به روستای اورامان می‌کشاند.

سرزمین اهورایی اورامان سروآباد در کردستان

آیین سنتی پیر شالیار در چه تاریخی برگزار می‌شود؟

مراسم در روز چهارشنبه نیمه دوم بهمن ماه برگزار می‌شود و چند روز ادامه دارد. بر اساس آداب و رسوم قدیمی افراد محلی قربانی می‌دهند و به سماع و ستایش خداوند می‌پردازند.

اجرای آیین عرفانی پیر شالیار

مراحل آیین سنتی پیر شالیار

مردم بومی مخصوصا جوانان هورامان، گردوهایی که از باغ پیر شالیار چیده‌اند،‌ در ظرف‌های مخصوصی ریخته و پخش می‌کنند. سپس محلی‌ها، حبوبات را داخل ظرف‌های خالی شده گردو می‌ریزند. پنج روز بعد، که به مراسم خبر معروف است، نوبت کودکان می‌رسد. به پشت‌بام می‌روند و اشعاری را می‌خوانند و با گفتن جمله کوته کوته به خانه‌ها می‌روند. بعد از آن هدایایی از جمله شکلات و شیرینی را از مردم می‌گیرند. شروع مراسم روز چهارشنبه است که سه روز ادامه دارد. روز جشن فرا می‌رسد و در اولین اقدام در مراسم ذبح حیوانات نذری در سپیده‌دم همان روز است. جوانان هم با سر دادن فریاد کلاورچینی کلاورچینی به مردم خبر می‌هند که جشن شروع شده است و بیدار شوند.

بعد از آن در زیارتگاه پیر شالیار ذبح حیوانات توسط طایفه‌ها انجام می‌شود. تمام بومی‌ها در این زیارتگاه کنار هم جمع هستند تا آیینی که هزاران سال قدمت دارد را در کنار هم جشن بگیرند. برای همین قسمتی از گوشت‌ها بین افراد به عنوان نذری تقسیم می‌شود. آش «هولوشینه تشی» یا همان آش جو غذای این مراسم است. که آش خوشمزه هم بین اهالی پخش می‌شود.

هولوشینه تشی آش مراسم پیر شالیار

آیین سماع را می‌توان باشکوه‌ترین قسمت این مراسم دانست.

ساعت ۲ الی ۳ مراسم شروع می‌شود. بزرگان طایفه‌ها، نوجوانان، جوانان و پیران، دست در دست هم زنجیره‌ای بزرگ تشکیل می‌دهند تا مثل دیگر مراسم کردها هم‌بستگی خود را به نمایش بگذارند. برخی دف می‌نوازند و برخی قصیده‌هایی در ستایش پیامبر می‌خوانند و گروه بزرگ رقص هم واژهٔ «الله» را زمزمه می‌کنند.

در روز آخر بعد از اتمام سماع که تا ساعات اخر شب ادامه دارد، مردم به خانه پیر شالیار می‌روند و در مورد کرامات پیر شالیار سخنرانی و ترانه‌سرایی می‌کنند و یا قسمتی از شعرهای او را می‌خوانند.

رقص سماع در مراسم پیر شالیار

گوشت جه‌ واته‌ی پیرشالیار بوو    هوشت جه کیاسته‌ی زانای سیمیار بوو

(‌به گفته پیر شهریار گوش بده، و برای درک نوشته‌ زردشت دانا و هوشیار باش)

نقل است که:

در سومین‌ جمعه‌ بهمن‌ماه‌، یعنی یک هفته پس از مراسم، مردان‌ نان‌هایی را به‌ نام گتمژگه که به شکل‌ قرص‌های‌ طلایی‌ رنگ‌ از آرد گندم‌ و مغز بادام‌ کوبیده‌ تهیه‌ شده‌ و با گیاهان‌ خشک‌ چون‌ ریحان‌ و سیاه‌دانه‌ تزیین‌ شده‌ است‌، بر سر مزار پیر شالیار می‌برند و پس‌ از جمع‌ شدن‌ بر سر مزار پیر، نان‌ها را روی‌ هم‌ می‌ریزند و آنها را خرد کرده‌، با ماست‌ بین‌ حاضران‌ تقسیم‌ می‌کنند.