تجربه سفر به بیش از ۱۷۰۰ سال پیش و مشاهده گچبری‌های ارزشمند تاریخی عهد ساسانی و آتشکده‌های کهن آن دوران، شاید رویایی دست‌نیافتنی برای جویندگان تاریخ باعظمت و هویت ایران قدیم باشد که با سفر به شهرستان درگز و حضور در سایت موزه بندیان این شهر شدنی می‌شود.

به گزارش سفربازی، به نقل از ایرنا، در ۲ کیلومتری شهر درگز در شمال خراسان‌رضوی و در مجاورت رودخانه درونگر سایت موزه‌ای قرار دارد که به دلیل آب‌بندی که در این ناحیه قرار داشته است به «بندیان» معروف شده است. در اینجا گنجینه‌ای نفیس و ارزشمند از نقوش و گچ‌بری‌های کهن آرام و محکم در جای خود پرقدرت و پابرجاست.

این مجموعه باستانی در سال ۱۳۶۹ هنگام تسطیح زمین‌های کشاورزی کشف شده و از زیر خاک بیرون آمد و از سال ۱۳۷۳ تاکنون در دست حفاری و بررسی است و هم‌اکنون محوطه تاریخی بندیان به همت اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌رضوی به نخستین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده است.

این اثر در ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شماره ۱۸۴۶ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و باستان‌شناسان معتقدند تداوم کاوش‌ها در این منطقه می‌تواند شگفتی‌های بیشتری را نمایان سازد.

سایت‌موزه بندیان درگز سندی مهم و گویا برای هنر و معماری عهد ساسانیان در ایران است و حضور در آن فرصتی برای استشمام بوی تاریخ و هنر اجدادی ما ایرانیان است. این تجربه تاریخی با کسب اطلاعات از هنر ساسانیان و شنیدن داستان های شیرین آداب و رسوم آن زمان می‌تواند حس آرامش به واسطه داشتن پشتوانه غنی فرهنگی و تاریخی را به هر شهروند ایرانی القا کرده و به او هویت و اعتماد به نفس بدهد.

ساسانیان سازنده شهرهای بسیاری بوده‌اند که ویرانه‌های به جای مانده از آن‌ها نمودار شکوه و بزرگی و بلندنظری فراوان در آن دوره است.

هرچند در بسیاری از بناهای ساسانی، مصالح کم‌‌ارزش مانند سنگ‌های شالوده یا آجر به کار رفته است اما روی این مصالح کم‌ارزش، گچ‌کاری و گچ‌بری قابل‌توجه و شایان‌توجهی انجام شده است که یکی از ویژگی‌ها و مزایای معماری آن دوران است که تا ادوار اسلامی نیز تداوم یافته است.

تاق‌های نیم‌‌دایره‌ای با آجر و پایه‌های سنگی و ستون‌هایی که از گچ و سنگ ساخته شده و اغلب متصل به دیوار بوده‌اند از ویژگی‌های معماری و ساخت و سازهای عصر ساسانی است که ویرانه‌‌های ایوان مدائن و ۲ کاخ عظیم فیروزآباد و سروستان و بناهای بیشاپور کازرون نمونه‌هایی از این معماری است. پاره‌ای از بناهای حوزه روم‌غربی نیز به تقلید از طرح و نقشه ساختمان‌های ایران عهد ساسانی ساخته شده است.

ورق‌هایی از تاریخ عهد ساسانیان

کشفیات محوطه بندیان درگز در محدوده‌ای به گستره چهار هکتار قرار دارد. از این سطح وسیع تاکنون بخش کوچکی در قالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده است.

این بنا دارای تالاری است که سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته است. در شمال غربی تالار فضایی که عقب نشسته به عنوان محراب کاربرد داشته است و در داخل محراب علاوه‌بر گچبری‌های بسیار زیبا، پنج کتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه ‌دیوار گچی نقش بسته است.

مضمون کتیبه‌ها حکم انتصاب شخصی به نام «یزداد» است که از طرف یک مقام عالی‌رتبه به نام «ویدشاپور» به دژبانی مرو و دستگرد (درگز) گمارده شده است. همچنین دور تا دور تالار، گچبری‌هایی با تصویر صحنه‌های شکار، جنگ پادشاهان ساسانی با هپتالیان، صحنه‌های پیروزی در جنگ، صحنه‌ای مذهبی از آناهید یا آناهیتا، الهه فراوانی و آبهای روان و همچنین صحنه‌‌های معرفی شخصیت‌های مهم دوران ساسانی و نیز تاج‌گذاری و ضیافت را می‌توان دید.

در کنار محراب، اتاق هدایا و نذور قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله‌های رسی که حکم لاک و مهرهای امروزی را دارد به دست آمده است. این گلوله‌های گِلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است.

در انتهای تالار دری به راهروی ارتباط پیدا می ‌کند و سپس به محوطه آتشکده‌ای با ابعاد چهار در چهار متر وارد می‌شود که آتشدان زیبایی در آن قرار دارد.

نیایش‌کنندگان در این تالار جمع شده‌ و مراسم موبدان را در کنار آتشدان تماشا می‌کرده‌اند. در شمال آتشکده نیز اتاق بزرگی است که در سه طرف آن استودان‌های گچی یا همان استخوان‌دان‌ها قرار دارد و هر یک دارای دریچه‌ای بوده‌ که به احتمال زیاد با در چوبی بسته می‌شده‌اند.

بر روی استودان‌ها نقوش اساطیری گاو، مار، عقرب و صحنه‌‌های شکار دیده می‌شود. در شرق آتشکده هم اتاقی با برج مدور به عنوان برشنومگاه یا محل تطهیر قرار داشته است.

سندی تاریخی بر وقایع دوران بهرام گور

در نخستین فصل کاوش در سال ۱۳۷۳، از تالاری به ابعاد هشت در ۱۰ مترمربع خاکبرداری شد که به احتمال زیاد دارای سقف چوبی و مسطح بوده و بر فراز ستون‌ها قرار داشته است و در دور تا دور این تالار گچبری‌های زیبا و خیره کننده قرار دارد.

ارزش این گچبری‌ها نه تنها به وسعت آن بلکه به محتوایی است که بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی و غلبه وی بر پادشاه هپتالیان، قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر کشیده ‌است.

گچبری‌های به جا مانده از دوره ساسانی اغلب جنبه تزیینی یا تک چهره دارند، در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان ورق‌هایی از تاریخ آن دوره به شمار می‌‌روند. پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با ۲ دشمن قدرتمند یعنی رومیان در غرب و قوم مهاجم و غارتگر هپتالیان در شمال‌شرق مواجه بوده‌اند.

آیا این مطلب مفید بوده؟

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۱ رای