حفاری غیرمجاز آفت جان گردشگری مازندران

یادمان‌های تاریخی شناسنامه‌های هر سرزمینی هستند که حفاظت همه جانبه از آن‌ها ضرورتی است اجتناب‌ناپذیر؛ اما در غرب مازندران به گفته کارشناسان با چالش‌های افزایش حفاری‌های غیرمجاز گرفته تا تهدیدهای دیگر و از جمله کمبود اعتبار مواجه است.

به گزارش سفربازی، به نقل از ایرنا، آثار تاریخی و باستانی در واقع شناسنامه‌های هر سرزمین محسوب می‌شود، این هویت تاریخی را باید از دستبرد هرگونه تخریب و تهدید و تصرف و حفاری حفاظت کرد چراکه میراث‌فرهنگی، بناهای تاریخی و میراث نیاکان‌مان در واقع سندهایی گرانبها از مدنیت مردمان هر مرز و بوم و محافظت آن وظیفه ملی و همگانی است.

صاحب‌نظران امر معتقدند رفع این دغدغه‌های جدی میراث‌فرهنگی نیازمند آموزش، نظارت موثر و مستمر، اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و مشارکت همگانی است.

بخش باستانی کجور، تپه کلار کلاردشت، قلعه باستانی مارکو رامسر، قلعه پولاد بلده نور، قلعه تنکا در قله کردن تنکابن، کاخ اجابیت در کلاردشت، مجسمه‌های سنگی و فیل سنگی در نور، بقعه آقاشاه بالو زاهد در چمستان، بقعه سلطان احمد بلده و امام زاده محمد در نوشهر، برج رسکت در سوادکوه، محوطه تاریخی کمیشان، تپه‌ باستانی گوهرتپه در فاصله‌ی میان شهر تاریخی بهشهر و رستم‌کلا و قلعه حسن‌بور در شمال روستای سرخکلای سواد کوه تنها نمونه‌هایی از صدها آثار تاریخی غرب استان و مازندران است.

استان مازندران بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی دارد که از این تعداد کمتر از ۸۰۰ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که بخشی از این تعداد در غرب مازندران وجود دارد.

در شهرستان‌های غرب مازندران آثار تاریخی و محوطه های باستانی زیادی وجود دارد که به گفته مسئولان امر نیاز به مرمت و حفاظت ویژه دارند و نکته مهم‌تر این که هجوم سودجویان برای کشف عتیقه‌ها و سکه‌های طلا به این میراث‌فرهنگی نسبت به مناطق دیگر بیشتر است چون این منطقه به برخورداری مناظر کم‌نظیر طبیعی سالانه پذیرای میلیون گردشگر خارجی و داخلی است.

به‌عنوان مثال زخم عمیق حفاری‌های غیرمجاز با اهداف دستیابی به عتیقه‌های موجود در این محوطه‌ها و آثار تاریخی، معضل جدی بوده که مربوط به زمان حاضر نیست بلکه از ادوار گذشته تا امروز این مشکل، با وجود نظارت مسئولان امر، میراث‌فرهنگی کشور را با مشکل جدی مواجه کرده است.

سوال اینجاست چرا معضل حفاری‌های غیرمجاز در آثار تاریخی کشور برطرف نشده است؟ چرا برای درمان این زخم عمیق میراث‌فرهنگی تدابیر ویژه اتخاذ نمی‌شود؟ چرا فرهنگ حفاظت از میراث‌فرهنگی در جامعه نهادینه نشده است؟ چرا آموزش و اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی حفاظت از میراث‌فرهنگی جدی گرفته نشد؟ چرا برای مرمت آثار تاریخی اعتبارات کافی در نظر گرفته نمی‌شود؟ چرا طرح واگذاری برخی از یادمان‌های تاریخی به بخش خصوصی سامان نمی‌یابد؟ آیا رواست دست روی دست بگذاریم و بگوییم چون امکانات حفاظتی یا نیرو یا اعتبار نداریم نگرانی‌های میراث‌فرهنگی روز به روز بیشتر شود؟ آیندگان کوتاهی امروز ما را از حفاظت از آثار باستانی چه تعبیر خواهند کرد.

طبق قانون مصوب مجلس، انجام هرگونه عمل حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اشیا عتیقه و آثار تاریخی مطلق ممنوع است و مرتکب به حبس تادیبی از ۶ ماه تا سه سال و ضبط اشیا مکشوفه و آلات و ادوات حفاری به نفع بیت‌المال محکوم می‌شود، چنانچه حفاری در اماکن تاریخی که به ثبت آثار ملی رسیده‌ باشد انجام گیرد مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می‌شود.

برخی از کارشناسان در غرب مازندران بیکاری را از جمله عوامل افزایش حفاری‌های غیرمجاز در میراث‌فرهنگی منطقه برشمردند و گفتند: بیکاری بیماری است و می‌تواند معلول بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه از جمله بروز این مشکلات شود.

به عنوان مثال، تپه کلار کلاردشت از جمله محوطه‌های باستانی غرب مازندران و ثبت فهرست آثار ملی است در عین حال سودجویان نیز هرازگاهی شبانه به سراغ این محوطه تاریخی می‌آیند، کافی است سری به محوطه‌های اماکن مذهبی دارای قدمت تاریخی بزنید تا نشانه‌های حفاری غیرمجاز را ببینید.

بر اساس اطلاعات موجود و به گفته مسئولان امر آثار تاریخی غرب مازندران در بخش مرمت با کمبود جدی اعتبار مواجه است و همین بی‌توجهی سبب شده برخی از آن‌ها دچار تخریب شوند و یا تهدید به تخریب شوند چراکه حفاظت از آثار تاریخی در مناطق مرطوب نیاز به رسیدگی بیشتر دارد.

شماری از شهروندان غرب مازندران حفاظت و نگهداری اماکن ارزشمند تاریخی را وظیفه همگانی می‌دانند و مسوولان امر باید علاوه‌بر حفاظت نیز برای بهره‌برداری گردشگری از این ابنیه‌ها نیز تدبیر کنند چراکه با این رویکرد از دستبرد غارت‌گران و هر نوع تهدیدی محفوظ می‌ماند.

لزوم نهادینه شدن فرهنگ حفاظت

در این پیوند، علی‌اصغر ابراهیمی، معلم بازنشسته و فعال حوزه تاریخ و موسیقی در مازندران معتقد است که نقش مردم در حفاظت از این شناسنامه‌های تاریخی بسیار موثر است چراکه با درک این آثار ارزشمند کسی چشم طمع به آن ندارد.

ابراهیمی نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از این داشته‌های فرهنگی و تاریخی را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌داند.

وی یادآور شد: در جای جای محوطه‌های باستانی مازندران به‌ویژه در غرب مازندران خبر حفاری‌های غیرمجاز به گوش می‌رسد این خبرها مبین این است که میراث‌فرهنگی ایران از نگرانی‌هایی نظیر زخم عمیق حفاری‌ها و تهدید و تصرف در رنج است که مسئولان امر باید بیش از پیش اقدامات موثری برای حفاظت از این آثار اتخاذ کنند.

آثار تاریخی ظرفیت ملی هستند

محمدرضا اورمزدی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه گردشگری از غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفاظت بیشتر از یادمان‌های تاریخی در کشور و منطقه، خاطرنشان کرد: باید تدابیری اندیشید تا خسارت به این هویت و شناسنامه ایران کاهش یابد.

اورمزدی به یادمان تاریخی قله مارکو رامسر اشاره و اضافه کرد: این قله تاریخی در شهر کتالم رامسر واقع شده و در فهرست آثار تاریخی ثبت شده است.

وی خاطرنشان کرد: این قله ۳۰۰ پله دارد و از مصالح سنگ و ساروچ و گچ استفاده شده و دارای دید ۳۶۰ درجه دارد که بحث گردشگری و جذب مسافران و گردشگران دارای اهمیت ویژه است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی دولت در بازدیدی که از قله مارکو داشتند به مظلومیت این اثر تاریخی پی بردند.

قله تاریخی مارکو رامسر به توجه ویژه نیاز دارد

وی یادآور شد: واقعیت این است که این قله تاریخی رها شده است و قلعه تاریخی حریم دارند و این حریم و بسترهای قانونی آن باید به لحاظ ساخت‌وسازهای غیرمجاز باید رعایت شود.

اورمزدی تصریح کرد: این قله تاریخی نگهبان ندارد و مسیر دسترسی آن نیز روشنایی ندارد و حتی باید برای آن تجهیزات مربوط به پایش رصد تصویری در نظر گرفته شود.

وی خاطرنشان کرد: آثار تاریخی ظرفیت‌های ملی هر کشور هستند و متاسفانه قله مارکو رامسر دارای این ظرفیت متعالی بوده و از آن استفاده نمی‌شود و رها شده است.

مهرداد محمودپور، کارشناس‌ارشد رشته تاریخ در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفاظت از آثار تاریخی و باستانی در غرب مازندران گفت: باید معضل تصرف و تهدید و حفاری غیرمجاز در آثار تاریخی یا محوطه‌های باستانی منطقه حتی در استان برطرف شود.

حفاری غیرمجاز یک چالش جدی

محمودپور خاطرنشان کرد: در زمان حاضر اخبار مربوط به حفاری‌های غیرمجاز به جای کاوش باستانی بیشتر در رسانه‌های شنیده می‌شود و این نشان می‌دهد که برنامه منسجم‌تری برای حفاظت این آثار باید داشته باشیم.

وی تصریح کرد: غرب مازندران هم به لحاظ میراث طبیعی و هم میراث‌فرهنگی و تاریخی در کشور شاخص است بنابراین برای حفاظت آن‌ها باید برنامه‌ریزی اصولی داشته باشیم تا آیندگان به ما نقد بد نکنند.

این کارشناس ارشد تاریخ گفت: فرهنگ‌سازی حفاظت از میراث‌فرهنگی را باید از پایه نظام آموزشی آغاز کرد چراکه نهادینه کردن هر راهبردی تا از آموزش و پرورش شروع نکنیم در دستیابی به آن اهداف موفق نخواهیم شد.

محمودپور اضافه کرد: امروز حفظ آثار باستانی و تاریخی دارای اهمیت فرهنگی، اجتماعی و آموزشی و اقتصادی است و این شناسنامه‌های هویت هر سرزمینی است و حراست از آن نیز وظیفه همگانی است در عین حال نهادهای مربوط نیز باید تلاش مضاعف داشته باشند.

به تاکید وی، برگزاری همایش‌های مربوط سبب می‌شود تا مشکلات فرارو از جمله حفاری‌های غیرمجاز میراث‌فرهنگی کاهش یابد.

اهمیت آموزش و اطلاع‌رسانی درباره میراث‌فرهنگی

مجید رضایی، کنشگر حوزه میراث‌فرهنگی در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت اتخاذ رویکرد جدید در حفاظت از مجموعه میراث‌فرهنگی گفت: باید آموزش و فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در این بخش فرهنگی کشور به‌ویژه در غرب استان مازندران جدی گرفته شود.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به قدمت تاریخی چند هزار ساله بخش کجور نوشهر، این منطقه همیشه برای غارتگران مواریث فرهنگی جذاب بوده که آمارهای دستگیرشدگان مبین این مطلب است.

وی بیکاری را یکی از عوامل تهدیدهای میراث تاریخی برشمرد و گفت: این معضل از جمله موارد مهمی است که باید از سوی متولیان امر آسیب‌شناسی شود.

این کنشگر حوزه میراث‌فرهنگی تصریح کرد: برگزاری برنامه‌های آموزشی مستمر در شهرستان‌ها به ویژه در محله‌های همجوار آثار تاریخی برای آشنایی اهالی با ارزش این شناسنامه‌های تاریخی بسیار موثر است.

تخریب و تصرف چالش میراث‌فرهنگی ایران

در این پیوند، رییس دانشکده میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دانشگاه مازندران – چالوس معتقد است امروز یکی از عمده ترین چالش و عوامل تهدیدزا پیش‌روی حوزه میراث‌فرهنگی تخریب آثار و تجاوز به حریم محوطه‌های باستانی بوده که بسیار نگران‌کننده است.

حسن هاشمی افزود: راهبرد اصلی آنچه که در چشم‌اندازهای حوزه میراث‌فرهنگی تا سال ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی و تعریف شده تا بتوان با راهبردهای مشخص در برابر این تهدیدها مقابله و این آثار تاریخی که نشان از هویت ملی و شناسنامه تاریخی ایران است، مرمت و حفظ کرد.

وی افزود: میراث فرهنگی صرف نظر از اهمیت سرمایه‌گذاری، کارآفرینی، اشتغال و گردشگری ارزش فراوانی دارند.

رییس دانشکده میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دانشگاه مازندران – چالوس گفت: میراث‌فرهنگی مجموعه‌ای از ارزش‌های فرهنگی، هنری، معماری منحصربه‌فرد و تجدیدناپذیر در جامعه محسوب می‌شود و کنوانسیون میراث جهانی به جهت اهمیت موضوع میراث، میراث‌فرهنگی را به ۲ بخش میراث‌فرهنگی و میراث طبیعی تقسیم کرد، میراث طبیعی خطه شمال ظرفیت‌های طبیعی بزرگی دارد شامل چشم‌اندازهای طبیعی نظیر دریا، جنگل‌های هیرکانی خزری، عوارض ریخت شمالی است.

هاشمی افزود: میراث‌فرهنگی دامنه شمول آن بیشتر است به ۲ بخش تبدیل می‌شود، میراث‌فرهنگی معنوی یا ناملموس نظیر جشن‌ها، سنت‌ها و آیین‌ها است و میراث‌فرهنگی مادی و ملموس شناخته‌ها تپه‌های تاریخی، بافت‌ها و محوطه‌هاست و ایران از هر ۲منظر میراث طبیعی معنوی و هم میراث مادی بهره‌مند است.

وی گفت : ایران از ظرفیت‌های منحصربه‌فردی در این بخش برخوردار است، ثبت ۲۶ اثر تاریخی و طبیعی جهانی و کسب رتبه ۹ نشان می‌دهد که از جایگاه ممتازی این کشور برخوردار است چون میراث طبیعی مادی تخت جمشید و نقش رستم و در میراث طبیعی جنگل‌های هیرکانی که ذخایر طبیعی دارد ثبت جهانی هم شده افتخاری برای خطه شمال کشور است.

این استاد دانشگاه بیان داشت: در زمینه میراث‌فرهنگی آیین‌ها، سنت‌ها و جشن‌ها ایران با ثبت ۲۱ اثر جهانی دارای رتبه ششم است بنابراین این کشور از ظرفیت‌های عظیم میراث‌فرهنگی مادی و معنوی برخوردار است افزون‌بر تقویت شعور تاریخی و دستیابی به هویت ملی و اجتماعی ظرفیت‌هایی را مهیا کند تا دولت‌ها بتوانند ازاین ظرفیت‌ها به جذب گردشگر به توسعه اقتصادی بالایی دست یابند.

وی بیان داشت : امیدوارم چالش‌های پیش‌رویی که در حوزه میراث‌فرهنگی کشور وجود دارد در اسناد بالادستی از جمله سند چشم‌انداز حوزه میراث‌فرهنگی تا سال ۱۴۰۴ برنامه ریزی شد راهبردهای مشخصی هم برای آن در نظر گرفته‌اند که بیشترین تهدید حوزه میراث‌فرهنگی تخریب آثار باستانی و تجاوز به حریم محوطه باستانی است و امیدوارم که اتفاق چشم‌انداز روشن در حوزه میراث‌فرهنگی داشته باشیم.

کمبود اعتبار و مشکل مرمت

همچنین رییس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چالوس اظهارداشت: اختصاص اعتبارات قطره‌چکانی توسعه زیرساخت‌ها، مرمت و احیای آثار باستانی در حوزه میراث‌فرهنگی را دچار مشکل کرده است.

حسین متاجی افزود: اعتباراتی که سال گذشته از محل مصوبه کمیته برنامه‌ریزی شهرستان برای این حوزه اختصاص داده شده حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است که در هیچ شرایطی این اعتبار پاسخ‌گو نیست.

وی بیان داشت : چالوس با توجه به هویت تاریخی آن نظیر برخورداری از جنگل‌های هیرکانی ۴۰ میلیون ساله، مدرسه تاریخی پروین اعتصامی، کاروان‌های سنگی و کارخانه حریر بافی جزو یکی از شهرستان‌های تاریخی به شمار می‌آید.

به گفته وی، حدود ۴۲ اثر تاریخی چالوس در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

این مسئول اظهار کرد : در زمان حاضر برای مرمت و احیای کاروان‌های سنگی در روستای دونا حدود ۳۰۰ میلیون تومان هزینه دارد و ضمن آنکه برای مرمت و احیای دیگر آثار تاریخی نظیر مدرسه پروین اعتصامی که به‌عنوان یک اثر شاخص است و بنا داریم این مکان را به موزه برای دانش‌آموزان تبدیل کنیم.

کارشناسان امر می‌گویند ضعف پیدا شدن رد پای وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در دسترسی به اسناد بالادستی جزو مظلومیت‌های این وزارتخانه بوده که متاسفانه تاکنون نتوانسته از قوانین پنج ساله توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از ابتدا تا برنامه ششم توسعه بهره ببرد.

معاون میراث‌فرهنگی مازندران اظهارداشت: بهره‌مندی و برخورداری از جاذبه‌های تاریخی دارای مشکلات چند وجهی است، که بخشی از آن مربوط به عدم واگذاری این جاذبه‌ها به بخش خصوصی است.

مهدی ایزدی با بیان اینکه استفاده از جاذبه‌های تاریخی نیازمند سرمایه‌گذاری و ورود بخش خصوصی است، افزود: متاسفانه ساختار طولانی‌مدت و دست‌وپاگیر واگذاری بناها و جاذبه‌های تاریخی به بخش خصوصی مانع از ورود سرمایه‌گذار به این بخش می‌شود.

وی افزود: تاکنون در استان توانسته‌ایم تنها دو مجموعه تاریخی را به بخش خصوصی واگذار کنیم و واگذاری دو مجموعه دیگر نیز در دستورکار است.

هزینه مرمت بناها خارج از توان میراث‌فرهنگی

وی همچنین آماده‌سازی و مرمت بناهای تاریخی را لازمه واگذاری مجموعه‌ها به بخش خصوصی عنوان کرد و گفت مرمت بناها متاسفانه نیازمند هزینه و اعتبارات سنگینی است که خارج از توان میراث‌فرهنگی استان است.

معاون میراث‌فرهنگی مازندران تملک شخصی برخی از بناها را یکی دیگر از چالش‌های بهره‌مندی از ظرفیت‌های تاریخی استان برشمرد و گفت: بخش بزرگی از بناهای تاریخی استان در تملک اشخاص حقیقی و حقوقی است که بازگرداندن این تملک اعتبارات سنگینی نیاز دارد.

ایزدی زیرساخت‌های گردشگری در بخش جاذبه های تاریخی را ضعیف برشمرد و گفت: متاسفانه بسیاری از بخش‌های تاریخی استان در کنار جاذبه‌های طبیعی همچون ساحل و جنگل متمرکز شده‌اند که این مساله نیز تمهیدات زیرساختی را سخت می‌کند.

وی بر مغفول ماندن جاذبه‌های تاریخی در سبد گردشگری استان تاکید کرد و گفت: باید این بخش در خود مجموعه میراث بازبینی و آسیب‌شناسی شود.

گفتنی است، ۳۰ اثر تاریخی کشور در فهرست آثار ملی ثبت شده است.