هنگام سفر به یک منطقه جدید، تماشا و خرید صنایع دستی، یکی از جذاب‌ترین تفریحاته. دست‌ساخته‌هایی که هر کدام با عشق و زحمت زیادی ساخته شدن. گاهی ارزش این دست‌ساخته‌ها به قدری زیاده که نمیشه قیمتی براش تصور کرد. صنایع دستی درواقع بیانگر فرهنگ و ویژگی‌های قومی یک منطقه‌ست. میشه گفت که ساخت صنایع دستی، قدمتی به اندازه عمر بشر داره. از زمان عصر حجر که ساخت ظروف و ابزارهای موردنیاز انسان مثل خنجر و نیزه از سنگ معمول بود. کم کم انسان از اجزای دیگه طبیعت مثل خاک، چوب، سنگ آهن، پشم حیوانات و الیاف گیاهان هم استفاده کرد. این سنت تا امروز ادامه داره و به نسل به نسل هنر به کاررفته در این آثار بیشتر میشه. ۱۰ ژوئن مصادف با ۲۰ خرداد، روز جهانی صنایع دستی و روز ملی فرشه. تو این مقاله همراهم باش تا بیشتر با این صنعت هنری و این روز بزرگ آشنا بشیم!

ماهیت صنایع دستی رو بشناس

قبل از هر چیزی، بهتره اول با صنایع دستی آشنا بشیم. صنایع دستی چیه؟ آثار صنایع دستی به چه آثاری گفته میشه؟ صنایع دستی، آثاری هستن که از مواد اولیه بومی و با دست یا ابزارهای دستی ساخته میشن. ساخت آثار صنایع دستی، ریشه تاریخی داره اما از شروع اون تاریخ دقیقی در دست نیست. اگه صنایع دستی مربوط به دوران بسیار دور رو با حال حاضر مقایسه کنی، تفاوت‌های زیادی میبینی. آثار ساده اولیه، به مرور زمان دارای پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های هنرمندانه‌ای شده‌ان. خیلی از آثار صنایع دستی تو کارخانه‌ها به تولید انبوه می‌رسن و برای فروش تو فروشگاه‌ها عرضه میشن. اما بهترین نمونه ماشینی، حتی قابل مقایسه با اثری که با دست‌های هنرمندی با ذوق ساخته شده، نیست. صنایع دستی یک منطقه، معرف ویژگی‌های قومی و فرهنگی اون هستن. با مبادله این صنایع، نوعی ارتباط فرهنگی بین جوامع ایجاد میشه و روابط بین اونها رو بهبود می‌بخشه.

رمز ورود آثار به صنایع دستی چیست

با کلیت آثار صنایع دستی و نحوه ساختشون آشنا شدیم. اما هر شی‌ای که با دست یا ابزارهای دستی ساخته بشه، جزو صنایع دستی محسوب میشه؟ قطعا نه. صنایع دستی هم مثل هر هنر دیگه‌ای علاوه‌بر اینکه ذوق و خلاقیت هنرمند رو میطلبه، اصول و قواعدی داره. با هم یه نگاهی بندازیم به ویژگی‌هایی که باعث میشن تا یه اثر تو دسته‌ی صنایع دستی قرار بگیره.

• نقش فرهنگی و هویت‌بخشی به ملت داشته باشه
• امکان صادرات این آثار وجود داشته باشه
• به رشد و توسعه اقتصادی کمک کنه
• وابسته به منطقه خاصی نباشه و تو شهر، روستا و حتی جوامع عشایر، قابلیت ایجاد و توسعه داشته باشه
• در مقایسه با رشته‌های صنعتی دیگه، به سرمایه‌گذاری کلان احتیاج نداشته باشه
• قابلیت ایجاد مراکز تولید براش وجود داشته باشه
• در مقایسه با صنایع دیگه، ارزش افزوده زیاد داشته باشه
• متکی به مواد اولیه داخلی باشه

پیشنهاد خواندنی

جهانی به وسعت اقیانوس‌ها، ۱۸ خرداد روز جهانی اقیانوس

روز جهانی صنایع دستی از کجا اومده

دوره زندگی صنایع دستی به قبل و بعد از جنگ جهانی دوم تقسیم میشه. میشه گفت شکوفایی و مورد توجه قرار گرفتن این صنایع، بعد از جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد! تو این دوره، محتوای فرهنگی و هنری صنایع دستی، تونست توجه کشورهای پیشرفته رو به خودش جلب کنه. در همین راستا در تاریخ ۱۰ ژوئن سال ۱۹۶۴ میلادی، اولین همایش جهانی صنایع دستی برگزار شد. این همایش در نیویورک و با حضور مسئولان اجرایی، اساتید دانشگاه، هنرمندان و صنعتگرانی از ۴۰ کشور، برگزار شد. ثمره این همایش، تنظیم یک قطعنامه سرنوشت‌ساز برای صنایع دستی بود که تحول بزرگی به دنبال داشت. طبق این قطعنامه، تاسیس “شورای جهانی صنایع دستی” به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد. به همین دلیل این روز رو به عنوان “روز جهانی صنایع دستی” نامگذاری کردن. هر سال این روز رو با اجرای برنامه‌های مختلف جشن می‌گیرن.

صنایع دستی

اهداف پشت پرده‌ی روز جهانی صنایع دستی

مثل هر تاریخ مهم دیگه‌ای که تو تقویم جهانی ثبت شده، این روز هم با اهداف بزرگی شروع به کار کرده. یکی از اهداف بزرگ و مهم روز جهانی صنایع دستی، تشویق، کمک و راهنمایی هنرمندان صنایع دستیه. این کمک میتونه در راستای بالابردن اطلاعات تخصصی و حرفه‌ای هنرمندان باشه. تفاوت فرهنگ‌ها و زمینه‌های فعالیت تو صنایع دستی هم باید در نظر گرفته بشه. هدف مهم بعدی، حفظ و تقویت صنایع دستیه. آثار صنایع دستی به عنوان نماد فرهنگ منطقه، جزو آثار ارزشمندی هستن که باید برای انتقال به نسل‌های بعد، نگهداری و مراقبت بشن. در همین راستا باید تلاش کنیم تا این صنایع رکن عمده حیات فرهنگی ملت‌ها باشه. همبستگی میان صنعتگران صنایع دستی سراسر جهان هم به عنوان یکی دیگه از اهداف این روز تعیین شده. دولت‌ها و مردم باید برای تحقق این اهداف تلاش کنن.

در روز جهانی صنایع دستی چه کار کنیم

در روز جهانی صنایع دستی، در سراسر دنیا برنامه‌های متنوعی برای گرامیداشت این روز برگزار میشه. برنامه‌هایی مثل برپایی نمایشگاه‌های محصولات صنایع دستی مناطق مختلف، کنفرانس‌ها و کارگاه‌ها در زمینه‌های مختلف. در ایران هم برپایی بازارچه‌های محصولات صنایع دستی تو نقاط مختلف شهر مرسومه. غرفه‌هایی در این بازارچه ایجاد میشه که میتونی ساخت یک محصول صنایع دستی به دست هنرمندش رو از نزدیک ببینی. تو بعضی از شهرها سمینارها و کنفرانس‌هایی برای آگاهی بخشی به مردم و صحبت از جدیدترین موضوعات این حوزه برگزار میشه.

پیشنهاد خواندنی

میراثی برای همه‌ی نسل‌ها، روز جهانی محیط زیست

صنایع دستی، آینه تمام‌نمای فرهنگ ملت

وقتی یک هنرمند شروع یه خلق یک اثر هنری میکنه، دست و ذهنش درگیر این کار هستن. طرح‌ها و نقش‌های یک اثر نتیجه تفکر انتزاعی هنرمند هست که ریشه در باورها و دیده‌هاش داره. از طرف دیگه دست هنرمند به کمک ذهن میاد و ایده فوق‌العاده رو اجرا میکنه. پس وقتی به یک اثر هنری نگاه می‌کنیم، تا اعماق ذهن خالق اون اثر سفر می‌کنیم. باورها و دیده‌های خالق یک اثر، چیزی جز فرهنگ و قومیتی که در اون رشد کرده، نیست. شاید فرصت بازدید از همه فرهنگ‌های دنیا برات فراهم نباشه. اما شناخت فرهنگ‌ها و آشنایی با آداب و رسوم ملل برات جذابه. با تماشای صنایع دستی مناطق مختلف دنیا، تفکر و مطالعه درباره‌ی اونها، میتونی تا حد خوبی با فرهنگشون آشنا بشی. در واقع صنایع دستی نمادی از فزهنگ و ویژگی‌های قومی یک ملته. تبادل صنایع دستی جوامع، نوعی برقراری ارتباط فرهنگیه. و چه چیزی مهمتر از این!

فرشبافی

هنر اصیل ایرانی با شهرت جهانی

در ادامه بیشتر درباره انواع صنایع دستی ایران برات میگم. اما الان میخوام درباره یکی از معروفترین و زیباترین هنرهای صنایع دستی کشورمون باهات حرف بزنم، فرش ایرانی! فرش ایرانی آینه تمام‌نمای فرهنگ، اصالت و هنر ایرانیه. قدمت این هنر برمیگرده به قدیمی‌ترین فرش جهان که مربوط به دوره هخامنشیانه. طرح‌ و نقش‌هایی که روی فرش‌های ایرانی میبینی، نمادی از نبوغ و هنر بافندگان ایرانیه. این صنعت به قدری تو کشور ما رشد کرده که ارزش تجاری داره و فرش ایرانی شهرت جهانی پیدا کرده. صادرات فرش به کشورهای سراسر دنیا، یکی از پررونق‌ترین حوزه‌های اقتصادی ایرانه. فرش دستباف تبریز، قالی کرمان، فرش اصفهان، قالی کاشان و … از جمله معروف‌ترین این محصولات هستن. همزمان با روز جهانی صنایع دستی، روز ملی فرشه و این از اهمیت این اثر تو کشور ما خبر میده. اما بیا کمی با این هنر و نمونه‌های اصیلش آشنا بشیم!

گبه

یکی از انواع فرش‌های دستباف ایرانی که معمولا ضخیم‌تر از فرش‌های دیگه هست. تو یافت گبه از نخ طبیعی پشم و رنگ‌های طبیعی گیاهی استفاده میشه. انتخاب مناسبی برای طرفداران الیاف طبیعی!

گبه

پیشنهاد خواندنی

روز چای، افزایش آگاهی از تاریخ طولانی و اهمیت فرهنگی چای

گلیم

نوعی زیرانداز دستباف که بدون پرز و بافته شده از پشم طبیعیه. طرح‌های گلیم معمولا از طرح‌های هندسی لوزی، شش‌گوشه، چهارگوش و .. یا گاهی به همراه اشکال حیوانی دیده میشه. برای بافت گلیم مراحل مختلفی انجام میشه. چله‌کشی، بستن چوب کوجی، تثبیت چله‌ها و زنجیربافی. از نظر نوع بافت، گلیم‌ها به سه دسته ساده‌باف، نقش برجسته و ورنی تقسیم میشن.

گلیم

جاجیم

بافته‌هایی تخت که با طول بسیار زیاد و عرض کم بافته میشه. لطافت جاجیم از گلیم بیشتر و نازکتره. جاجیم تو مناطق مختلفی بافته میشه و تو هر منطقه اسم مخصوصی داره. مثلا جاجیم تو ایلام “جول” نامیده میشه. از جاجیم برای تولید کیف و کوله‌پشتی‌های سنتی، یا محصولات دیگه هم استفاده میکنن.

جاجیم

زیباترین تجلی هنر دست ایرانیان

ایران مهد هنر، فرهنگ و تمدنه! به هر گوشه‌ای از این خاک سر بزنیم، آثار نفیسی می‌‌بینیم که فرهنگ اون منطقه رو به زیبایی نمایش میده. از بین تعداد زیاد صنایع دستی ایران، سعی کردم تا معروف‌ترین اونها رو برات گلچین کنم. بیا بیشتر باهاشون آشنا بشیم.

رقص هنر روی دار

همونطور که از اسم این صنایع دستی مشخثه، به بافته‌هایی گفته میشه که توسط دار تولید میشن. دارهای این بافته‌های که از جنس چوب یا فلز هستن، ممکنه به صورت افقی یا عمودی، گره‌دار یا پودباف باشن. بافته‌های داری از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایرانه که تقریبا تو هر منطقه‌ای رواج داره. هر منطقه روش خاصی برای بافتن این آثار هنری داره.

به طور کلی بافته‌های داری به چند گروه تقسیم میشن:

• قالی یا فرش دستباف که در حال حاضر مهمترین و معروف‌ترین بافته داری محسوب میشه. اهمیت این بافته به قدریه که شهرت جهانی پیدا کرده و صنعت صادرات فرش، یکی از پررونق‌ترین صنایع تجاری ایرانه. انواع این بافته به قالی تمام پشمی، کرک ابریشم، قالی گل ابریشم، قالی پشم ابریشم و قالی ابریشمی تقسیم میشه.
• گلیم بافته‌ی داری بعدیه که سه نوع دو رو، یک رو و یک روی ترکیبی داره.
• زیلو
• گبه

پیشنهاد خواندنی

بزرگداشت فردوسی، شاعر افسانه‌ای

نقش هنر بر پارچه

حتما تو بازارهای سنتی و صنایع دستی، پارچه‌ها و محصولات پارچه‌ای پر نقش و نگار رو دیدی و دلتو برده! طرح‌های این پارچه‌ها به صورت دستی و با کمک قلم‌مو، مهر و ابزار دیگه روی پارچه نقش می‌بندن. این نقش‌ها با الهام از تاریخ و هنر ایرانی تدوین شده و تنوع بالایی داره.

نقش هنر بر پارچه

اینهمه نقش و طرح فقط به کمک یه سوزن

صنایع دستی روکاری شامل سوزن‌دوزی، قلاب‌دوزی، ملیله‌دوزی، خوس‌دوزی، گلابتون‌دوزی، پته‌دوزی و … هست. تو این صنایع به وسیله سوزن، نخ‌ها رنگارنگ و تزئینات دیگه رو با نقش‌های زیبا روی پارچه نقش می‌زنن.

صنایع دستی روکاری

خاک‌بازی هنرمندانه

سفال و سرامیک از صنایع دستی مهم و بزرگ ایران هستن. مواد اولیه این صنایع از گل رس، گل سنگ کوارتز و خاک کائولن هست. ترکیب این مواد با آب شروع بازی هنرمندانه‌ایه که به ساخت ظروف و اشیای باارزش منجر میشه.

سفال و سرامیک

قلم‌زنی، مشبک‌کاری، حکاکی روی فلزات و آلیاژها

در این رشته از صنایع دستی، طرح‌های سنتی با قلم یا چکش روی فلز حک میشه. این طرح‌ها که از تاریخ و هنر اصیل ایرانی الهام گرفته، به ساخت آثار زیبا و دلربایی منجر میشه.

قلم‌زنی

زیورهای چشمگیر

ساخت جواهرات و زیورآلات از طلا، نقره، آلیاژ یا سنگ‌های گرانبها، یکی دیگه از محصولات صنایع دستی ایرانه. فیروزه نیشابور یکی از معروف‌ترین سنگ‌های قیمتی تو دنیاست. فیروزه‌نشانی (فیروزه‌کوبی) یکی از این محصولات گرانبهاست.

جواهرات و زیورآلات

صنایع دستی ایران در فهرست جهانی یونسکو

تعداد زیادی از جاذبه‌های تاریخی ایران تو لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شده. علاوه‌بر جاذبه‌های تاریخی، بخشی از میراث معنوی و ناملموس ایران هم به این لیست اضافه شده. میراث جهانی یونسکو، بخشی از کره‌ی زمین هست که ارزش جهانی برای بشریت داره. رسالت اصلی یونسکو در قبال این میراث، حفاظت از اونها برای انتقال به آیندگان هست. اما بریم ببینیم که میراث معنوی ایران که تو لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شدن، کدوما هستن؟

هنر اصیل عشایر ایرانی

قالی‌بافی یکی از هزاران هنر زنان و دختران عشایر استان فارسه. زنان و دختران عشایر ساکن و کوچ‌رو قشقایی که از کودکی با این هنر آشنایی دارن. دارهای قالی عضوی جدانشدنی از این هنرمندان اصیله. وقتی از کنار چادرهای عشایر رد بشی، دارهای قالی افقی رو میبینی. بیشتر مواقع یکی دو نفر پشت دار نشسته و مشغول جاری کردن هنر در تار و پود قالی هستن.  شاید برات تعجب برانگیز باشه که بگم نقشه این قالی‌ها روی هیچ کاغذی کشیده نشده. همه‌ی طرح‌ها و نقش‌ها به صورت ذهنی هستن و از آیین و فرهنگ عشایری الهام می‌گیرن. خلاقیت این هنرمندان به قدری ستودنیه که در بین ۱۰۰ قالی شاید به ندرت بشه دو قالی مشابه پیدا کرد. رنگ و بوی اصالت لای تارو پود و نقش‌های این قالی‌ها کاملا قابل لمس و شهره‌ی جهانه.

قالی‌بافی

پیشنهاد خواندنی

۲۸ اردیبهشت، گرامیداشت تاریخ، موزه و میراث فرهنگی

هنر ایرانیان در تار و پود قالی‌های کاشان

میراث معنوی دیگه‌ای که به لیست میراث جهانی یونسکو اضافه شده، هنر قالی‌بافی کاشانه. شهر کاشان از زمان‌های بسیار دور، خانه تجار بزرگ فرش مثل خاندان طباطبایی‌ها رو دو خودش داشت. همین قضیه و ادامه پیدا کردن اون، باعث شده تا این شهر جایگاه خوبی تو بازار فرش داشته باشه. قالی‌های کاشانی تار و پودی از نخ پنبه دارن و تو قالی‌های ظریف، ابریشم هم به کار میره. طرح و نقش قالی‌های کاشان از نقوش لچک و ترنج، رنگ‌های خاکستری، قهوه‌ای، توتونی، عاجی و سیاه شکل می‌گیره. در کنار قالی‌بافی، هنر رنگرزی و سایر کارهای مربوط به این هنر، خانوادگی منتقل شده تا مبادا روزی فراموش بشه.

قالی های کاشان

دانش ایرانیان سوار بر موج‌های دریا

لنج‌سازی یکی از صنایع مهم و باارزش ایرانیه که در جنوب کشور رواج داره. مردم ساکن جنوب ایران و خلیج فارس، از لنج‌ها برای سفرهای دریایی، تجارت، ماهیگیری و غواصی مروارید استفاده میکنن. دانش ساخت لنج مردم جنوب باعث حیرت جهانیان شده. برای ساخت لنج باید به نکات خیلی مهمی از جمله موقعیت خورشید، ماه و ستاره توجه داشت. سپس با استفاده از فرمولی خاص، طول و عرض جغرافیایی و عمق آب محاسبه میشه. پیش‌بینی‌های آب و هواشناسی هم در ساخت لنج بسیار تعیین کننده‌ست. اما چیزی که باعث حیرت جهانیان شده اینه که با هنر دست و تماما از چوب ساخته میشه. ساخت لنج کار زمانبر و پرزحمتیه به طوری که حدود یک سال طول میکشه. مقاومت و عمر این لنج‌ها به قدری بالاست که تعداد زیادی از ناخداها این زمان طولانی رو به جون میخرن.

لنج‌سازی

تو سفربازی از صنایع دستی غافل نشو

برای سفر به هر کجای ایران، جاذبه‌های صنایع دستی متنوعی وجود داره. از شمال و دریای خزر تا جنوب و سواحل خلیج فارس، از شرق به غرب. اقوام سیستان و بلوچستان، خراسان، کرد، لر، بختیار و … همگی گوشه‌ای از هنر اصیل ایرانی رو در خودشون دارن. برای سفر به هر کجای ایران، اول اقامتگاهت رو مشخص کن! نمیدونی کجا بمونی؟ اینکه نگرانی نداره. کافیه یه سر به سایت سفربازی بزنی. میتونی انواع اقامتگاه‌های هر منطقه با تمام جزییات، امکانات و شرایط رزرو و اجاره رو ببینی. با توجه به شرایط مدنظرت، اقامتگاه مناسب رو انتخاب کن و باقی ماجرا رو به ما بسپار.