آتشکده بهرام یزد و شعله‌ای ۱۵۰۰ ساله!

شهر یزد یه زمانی یکی از اصلی‌ترین شهرهای زرتشتی‌های ایران به حساب میومده و به همین خاطر آثار مختلفی ازشون توی شهر دیده میشه. آتشکده بهرام یزد هم جزو همین آثاره که در زمان پهلوی ساخته شده اما شعله آتش اون بیش از ۱۵۰۰ سال هست که روشن مونده. این آتش در اصل یکی از سه آتش مقدس زرتشتیان هست که از زمان ساسانیان تا به امروز روشن و شعله‌‌وره. اگه دوست داری این جاذبه زیبا رو از نزدیک ببینی فقط کافیه بعد از سفر به یزد به سمت بلوار منتظر قائم بری و از اونجا وارد خیابون آیت الله کاشانی بشی. آتشکده توی همون خیابون قرار گرفته.

داستان این آتشکده و آتیش ۱۵۰۰ ساله‌اش چیه؟

شهر یزد از قدیم الایام وجود داشته و مردم اون طی این سال‌ها با وجود ادیان مختلف، در صلح و آرامش کامل کنار هم زندگی کردن. درحال حاضر، گروهی از مردم یزد به دین زرتشتی اعتقاد دارن که ریشه در تاریخچه اونها داره. پس دور از منطق نیست که یک سری عبادتگاه و نیایشگاه مخصوص زرتشتیان در شهر یزد وجود داشته باشه.

یکی از مکان‌های مقدس برای زرتشتیان، آتشکده هست که در اون آتش بسیار مقدس شناخته میشه. در این مکان، مهم‌ترین نیایش‌های مذهبی زرتشتی و جملات کتاب اوستا و گات‌ها، در مقابل آتش خونده میشه. یکی از معروف‌ترین نیایشگاه‌های شهر یزد، آتشکده بهرام هست. البته، اسم اصلی و ابتدایی اون وَرهُرام بوده که به مرور زمان به بهرام تغییر پیدا کرده. این مکان نه تنها برای زرتشتیان شهر یزد، بلکه برای زرتشتیان کل ایران بسیار مقدس شمرده میشه. چون آتشی که در اون روشنه، ۱۵۰۰ سال سن داره. در طول این سال‌ها مسئولیت روشن نگه داشتن این آتش به افراد مورد اعتماد سپرده می‌شده تا این آتش رو زنده نگه دارن.

داستان آتشکده بهرام یزد

این مکان مقدس، در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده. البته، اینطور نبوده که زرتشتیان خیلی مشتاق این موضوع بوده باشن! حتی گروهی از زرتشتیان با این موضوع مخالف بودن چون باور داشتن که ورود گردشگران به این آتشکده باعث مختل شدن آرامش نیایشگران میشه. از طرف دیگه، پاکیزگی در دین زرتشت بسیار اهمیت داره، ورود گردشگران به محیط این آتشکده تا حدودی پاکیزگی اون رو در معرض خطر قرار میده. اما کنجکاوی و اصرار مردم برای بازدید از این مکان درنهایت نتیجه داد. چون در حال حاضر، بخشی از این آتشکده برای بازدید عموم در نظر گرفته شده.

تاریخچه آتشکده بهرام

برای بررسی تاریخچه آتشکده بهرام باید اون رو به دو بخش تقسیم کنیم! بخش اول ساختمان تاریخی و پرعظمت این بنا و بخش دیگه آتیش ۱۵۰۰ ساله اونه. بنای اصلی این آتشکده با کمک مالی گروهی از زرتشتیان هندی که به پارسیان مشهور بودن ساخته شده. قدمت این ساختمان به دوره پهلوی، زمان حکومت رضاشاه برمی‌گرده. در کنار این ساختمان، یک آب انبار وجود داره که برای تامین آب این مجموعه استفاده می‌شده. یک بخش دیگه این ساختمان، تالار ورجاوند هست که توسط خانواده دهشمند ساخته شده، البته این تالار در حال حاضر به عنوان نمایشگاه استفاده میشه.

ساخت این مجموعه به سال ۱۳۱۳ هجری برمی‌گرده. در آبان ماه این سال بود که یک زرتشتی به نام همابائی سرمایه‌ای برای ساخت این آتشکده در نظر گرفت. زمین وقف شده برای این کار، ۶۸۰۰ متر وسعت داره و به یاد اردشیر مهربان رستم امانت وقف شده. یکی از برادران امانت به نام ارباب جمشید، سرپرستی و نظارت ساخت این بنا رو برعهده می‌گیره. ایشون در خاطرات خود اینطور نوشتن که برای جلب پارسیان هند در مورد ساخت این بنا، ۵ بار به این کشور سفر کردن!

بعد از همه اینها می‌رسیم به آتش کهنسال این آتشکده! آتش اصلی، یعنی همون که ۱۵۰۰ سال پیش شعله‌ور شده به دوران ساسانیان برمی‌گرده که در ابتدا در یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های اون زمان به نام آذرفرنبغ روشن شده. بعد از حمله اعراب، محافظان این آتش، اون رو به مدت طولانی به صورت پنهانی در غار اشکفت یزدان در نزدیکی عقدا روشن نگه داشتن، این دوره تاریخی از آتش بهرام حدود سی سال طول کشید. بعد از اون، از این آتش به مدت دو قرن در روستاهای خلوت نگهداری می‌شد. یکی از این روستاها ترک آباد بود که بسیاری از زرتشتیان به اونجا نقل مکان کردن. این آتش به مدت ۳۰۰ سال در این روستا روشن باقی موند تا اینکه روستاهای زرتشتی مثل شریف آباد و اردکان جا به جا شدن. حیات مخفیانه این آتش تاریخی ادامه داشت تا اینکه در دوره پهلوی، رضاه شاه دستور ساخت آتشکده یزد رو صادر کرد. بعد از اتمام ساخت این مکان، آتش بهرام به اون منتقل شد تا در یک ظرف بزرگ برنزی، به‌طوری که در شان و منزلتش باشه، نگهداری بشه.

این همه سال این آتش چطوری روشن مونده؟

در دوره‌های زمانی مختلف افرادی بودن که وظیفه روشن نگه داشتن این آتش رو برعهده می‌گرفتن. درحال حاضر، شخصی با عنوان هیربد، این وظیفه رو برعهده داره. این شخص چندین بار در روز به سراغ این آتش میره تا با افزودن قطعه‌های چوب خشک درختان مقاوم مثل بادام و زردآلو، این آتش رو حفظ کنه. خاکستر این اتش هرچند وقت یک بار توسط این شخص تخلیه میشه و هیچ ارزشی نداره. از اونجایی که نفس آدما نباید با ماهیت پاک این آتش تماس داشته باشه، اون رو در یک محفطه شیشه مرتفع نگهداری می‌کنن.

معماری آتشکده بهرام

همانطور که گفتم آتشکده مکانی برای نیایش زرتشتیان هست، پس از همون ابتدا این مکان‌ها بدون هیچ تجملاتی، صرفا برای عبادت ساخته می‌شدن. آتشکده بهرام هم از این اصل پیروی می‌کنه. با نگاه به معماری این مکان، یک فضای ساده و مقدس به چشمت می‌خوره. فضای این آتشکده براساس سلسله مراتب طراحی شده و مانند آتشکده‌های پارسیان هند، دارای حوزه‌بندی هست. البته، در معماری این بنا الگوهای معماری معاصر یزد هم وجود داره. به طوریکه، بنای اصلی در مرکز حیاط قرار گرفته و توسط درختان پوشیده شده.

معماری آتشکده بهرام

این آتشکده در ارتفاع ۲۱ متری سطح زمین ساخته شده پس برای رسیدن به اون باید تعدادی پله (۸ عدد) رو طی کنی. ویژگی‌هایی که به عظمت این بنا اضافه می‌کنن، سرستون‌های سنگی و نگاره‌های فروهر اون هستن. این تزئینات هنر دست استادان و هنرمندان اصفهانی هست. در واقع، قسمت‌های سنگی این بنا در اصفهان تراشیده شده و بعد از اتمام کار به یزد منتقل شده. این تزئینات در داخل این بنا هم دیده میشن. دیوارهای داخلی این ساختمان، با تصاویر بسیار زیبا از زرتشتیان و با جملات برگرفته شده از کتاب مقدس اونها، تزئین شده.

در وسط محوطه آتشکده یک حوض دایره‌ای شکل و بزرگ قرار گرفته که زیبایی فضای اون رو دو چندان می‌کنه. اگه به کف این حوض نگاه بندازی، تعداد زیادی سکه می‌بینی که توسط گردشگران رها شده. البته، نیازی به نگرانی نیست چون این یکی از رسم‌های رایجی هست که گردشگران در سراسر جهان در مواجه با حوض‌های بزرگ انجام میدن. این حوض دقیقا رو به‌ روی محل نگهداری آتش قرار داره. آتش مقدس این بنا در یکی از اتاق‌های مرکزی نگهداری میشه. این اتاق به گونه‌ای طراحی شده تا از تابش نور خورشید به دور باشه.

دیگه چه بخش‌هایی در آتشکده بهرام وجود داره؟

آتشکده بهرام صرفا برای نگهداری آتش مقدس طراحی نشده، بخش‌های دیگه‌ای هم در این ساختمان وجود دارن که در ادامه اونها رو بررسی می‌کنم:

تالار ورجاوند

در مجاورت این آتشکده، یک تالار هم طراحی شده که آقای جمشید امانت اون رو به یاد همسر خودش بنا کرده. متاسفانه، این تالار در سال ۱۳۸۱ تخریب شد. اما مهندس پرویز ورجاوند این مکان رو بازسازی کرد. در سال ۱۳۸۷ بود که فرآیند بازسازی این مکان به سبک بناهای قدیمی به اتمام رسید. ایشون این کار رو به یاد پدر و مادر خودشون انجام دادن و به همین خاطر نام این مکان رو ورجاوند گذاشتن.

تالار ورجاوند

در حال حاضر، این تالار مکانی برای برگزاری نمایشگاه‌های مختلف هست. گردشگران می‌تونن در بازدید از این آتشکده به این نمایشگاه مراجعه کنن تا با سنت‌ها و آداب دین زرتشت بیشتر آشنا بشن. در این مکان درمورد سفره عقد زرتشتیان، عید نوروز و انواع مراسمات در این دین مطالعه می‌کنی.

آب انبار آتشکده بهرام

بخش دیگه آتشکده بهرام به صورت آب انبار هست که در طبقه زیرین تالار ورجاوند قرار گرفته. برای ورود به فضای این انبار ابتدا باید از فضای نمایشگاهی تالار ورجاوند گذر کنی. در این آب انبار دریچه‌ای وجود داره که آب قنات به داخل اون میومد. تعدادی جای پا هم از این دریچه تا کف تعبیه شده تا مردم در مواقع اضطراری از اونها استفاده کنن.

آیا ورود به این آتشکده آداب خاصی داره که باید بدونیم؟

آتشکده یزد هم مثل هر مکان مقدس دیگه‌ای آدابی واسه خودش داره. این مکان حکم مسجد رو برای زرتشتیان داره پس یک سری آداب هست که در ورود به اون باید رعایت کنی. برای مثال، خانم‌ها در دوره‌های خاص نمی‌نونن وارد این مکان بشن. همچنین، مردان زرتشتی برای ورود به این مکان کلاه سفید و زنان از روسری سفید استفاده می‌کنن. امکان نزدیک شدن به این آتش هم وجود نداره چون ماهیت پاک آتش نباید با نفس انسان آلوده بشه.

بازدید از آتشکده یزد

برای بازدید از آتشکده بهرام این آدرس رو در پیش بگیر: استان یزد، شهر یزد، بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله کاشانی.

این مجموعه از ساعت ۸ تا ۱۲ و از ۱۷ تا ۲۰ از گردشگران استقبال می‌کنه. البته، در روزهای تعطیل رسمی، این مکان هم تعطیل هست. برای ورود به این آتشکده باید مبلغ ۱۰ هزار تومان بپردازی.

اگه قبلا به این آتشکده مراجعه کردی و آتیش ۱۵۰۰ ساله‌اش رو از نزدیک دیدی، برای من از حس و حال این سفرت بنویس. در غیر این صورت به من بگو که با توجه به نکات گفته شده در این مقاله، نظرت در مورد آتشکده بهرام چیه؟